Passe-partout: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Passe-partout== | ==Passe-partout== | ||
| − | (niem. Passepartout) | + | (ang. mount, mat, niem. Passepartout) |
| − | Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej ramki. | + | Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej ramki i podkładki. |
| − | Całość oprawy składa się z dwóch arkuszy, z których spodni stanowi tzw. " | + | Całość oprawy składa się z dwóch arkuszy, z których spodni stanowi tzw. "plecy" i na nim zamontowany jest obiekt, zaś wierzchni ma wycięte okienko, w którego świetle widoczna jest grafika. Zazwyczaj okienko jest nieco mniejsze niż grafika i przykrywa brzegi papieru, choć czasem, w celu wyeksponowania krawędzi, prezentuje się ją w całości, w okienku większym niż sam obiekt. Okienko ma zwykle kształt prostokątny, choć wykonywano także formy zwieńczone łukiem, owalne lub wycinano nieregularne krawędzie. |
| − | Passe-partout służy do przechowywania grafik lub do ich eksponowania. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając grafikę przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem grafikę przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami | + | Passe-partout służy do przechowywania grafik lub do ich eksponowania. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając grafikę przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem grafikę przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami passe-partout dodatkowo dekorowano. W celach ekspozycyjnych passe-partout wraz z obrazkiem jest umieszczone w oszklonej ramie. |
| − | Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie rycin na kartonach, tzw. montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane | + | Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie rycin na kartonach, tzw. montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane ramy do ekspozycji akwareli. Początki passe-partout miały miejsce w Anglii. W 1825 roku w Anglii Wiliam Cole zaczął sprzedaż litografowanych kart, początkowo miały one zaznaczony kształt do samodzielnego wycinania, później sprzedawano je z wyciętymi okienkami. Sposób montowania grafik w passe-partout do przechowywania po raz pierwszy został zastosowany przez Williama May Scotta w British Museum około połowy XIX wieku. Jego oprawy składały się z dwóch części – podkładki i sklejonej z nią całą powierzchnią nakładki z wyciętym okienkiem. |
| − | Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Różne są sposoby zamontowania obiektu na spodnim arkuszu, początkowo naklejano go całą powierzchnią, współcześnie zazwyczaj jest przyklejany za pomocą papierowych zawiasków, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż czyli umieszczenie w narożnikach. | + | Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Różne są sposoby zamontowania obiektu na spodnim arkuszu, początkowo naklejano go całą powierzchnią lub punktowo – zazwyczaj w narożnikach - bezpośrednio do podkładu, współcześnie zazwyczaj jest przyklejany za pomocą papierowych zawiasków, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż czyli umieszczenie w narożnikach albo koszulce z papieru lub folii. |
===Rodzaje passe-partout=== | ===Rodzaje passe-partout=== | ||
* Najprostszym rodzajem passe-partout jest arkusz papieru lub kartonu, często barwnego lub z dekoracyjną fakturą, w którym wycięto okienko. | * Najprostszym rodzajem passe-partout jest arkusz papieru lub kartonu, często barwnego lub z dekoracyjną fakturą, w którym wycięto okienko. | ||
| − | * Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej | + | * Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej tektury o zazwyczaj białym przekroju. |
* Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego kartonu, którym oklejono wycięcie. | * Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego kartonu, którym oklejono wycięcie. | ||
* Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami. | * Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami. | ||
===Dekoracja passe-partout=== | ===Dekoracja passe-partout=== | ||
| − | Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, | + | Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, złoconej lub barwnej listewki. W passe-partout typu francuskiego liczba elementów dekoracyjnych była znaczna, na kompozycję składały się złocone lub malowane obwódki, naklejane złocone papierowe listewki, często o wytłaczanej wzorzyście fakturze, paski barwnego papieru. Passe partout mogły być zbudowane z kilku okienek wykonanych z kartonów w różnych kolorach, bywały też pokrywane barwnymi a nawet wzorzystymi tkaninami. |
===Album fotograficzny z passe-partout=== | ===Album fotograficzny z passe-partout=== | ||
Wersja z 18:12, 9 paź 2019
Spis treści
Passe-partout
(ang. mount, mat, niem. Passepartout)
Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej ramki i podkładki.
Całość oprawy składa się z dwóch arkuszy, z których spodni stanowi tzw. "plecy" i na nim zamontowany jest obiekt, zaś wierzchni ma wycięte okienko, w którego świetle widoczna jest grafika. Zazwyczaj okienko jest nieco mniejsze niż grafika i przykrywa brzegi papieru, choć czasem, w celu wyeksponowania krawędzi, prezentuje się ją w całości, w okienku większym niż sam obiekt. Okienko ma zwykle kształt prostokątny, choć wykonywano także formy zwieńczone łukiem, owalne lub wycinano nieregularne krawędzie.
Passe-partout służy do przechowywania grafik lub do ich eksponowania. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając grafikę przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem grafikę przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami passe-partout dodatkowo dekorowano. W celach ekspozycyjnych passe-partout wraz z obrazkiem jest umieszczone w oszklonej ramie.
Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie rycin na kartonach, tzw. montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane ramy do ekspozycji akwareli. Początki passe-partout miały miejsce w Anglii. W 1825 roku w Anglii Wiliam Cole zaczął sprzedaż litografowanych kart, początkowo miały one zaznaczony kształt do samodzielnego wycinania, później sprzedawano je z wyciętymi okienkami. Sposób montowania grafik w passe-partout do przechowywania po raz pierwszy został zastosowany przez Williama May Scotta w British Museum około połowy XIX wieku. Jego oprawy składały się z dwóch części – podkładki i sklejonej z nią całą powierzchnią nakładki z wyciętym okienkiem.
Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Różne są sposoby zamontowania obiektu na spodnim arkuszu, początkowo naklejano go całą powierzchnią lub punktowo – zazwyczaj w narożnikach - bezpośrednio do podkładu, współcześnie zazwyczaj jest przyklejany za pomocą papierowych zawiasków, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż czyli umieszczenie w narożnikach albo koszulce z papieru lub folii.
Rodzaje passe-partout
- Najprostszym rodzajem passe-partout jest arkusz papieru lub kartonu, często barwnego lub z dekoracyjną fakturą, w którym wycięto okienko.
- Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej tektury o zazwyczaj białym przekroju.
- Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego kartonu, którym oklejono wycięcie.
- Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami.
Dekoracja passe-partout
Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, złoconej lub barwnej listewki. W passe-partout typu francuskiego liczba elementów dekoracyjnych była znaczna, na kompozycję składały się złocone lub malowane obwódki, naklejane złocone papierowe listewki, często o wytłaczanej wzorzyście fakturze, paski barwnego papieru. Passe partout mogły być zbudowane z kilku okienek wykonanych z kartonów w różnych kolorach, bywały też pokrywane barwnymi a nawet wzorzystymi tkaninami.
Album fotograficzny z passe-partout
Najwcześniejsze albumy przeznaczone na fotografie, tzw. klasyczne, wytwarzane od ok. 1860 roku były zbudowane z kart z passe-partout.
Karty były wykonane z grubej tektury, wycięto w niej okienka o wielkości dopasowanej do rozmiarów fotografii formatowych i naklejono papier wierzchni z okienkami przykrywający brzegi tekturek zdjęć. Okienka czasem miały zaokrąglone narożniki lub kształty odmienne od prostokątnych, bywały przyozdabiane tłoczeniem lub złoceniem. Posiadały szczeliny pozwalające na wsunięcie fotografii.
Zobacz też
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- I. Zając, Historia zabytkowych albumów do fotografii, praca doktorska, Warszawa 2010, s. 68-69, 74, 100, 164
- J. Kosek, Konserwatorskie oprawianie grafiki w Muzeum Brytyjskim w Londynie, w: Zbiory biblioteczne, muzealne i archiwalne –badania i konserwacja, Toruń 2008, s. 140-142
- K. Garczewska-Semka , Problem montażu kolekcjonerskiego rysunków na przykładzie kolekcji rodziny Potockich z Wilanowa - aspekty technologiczne i konserwatorskie. Praca doktorska, Warszawa 2018, s. 130.
- E.M. Loh, Die Entwicklung der Montagen und Passepartouts an der Albertina in Wien von 1805 bis 2018, praca dyplomowa, Wien 2019.
Autor: E.P.
