Łańcuch: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 21:40, 10 sie 2019

Łańcuch

Catenata (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena) Rodzaj okucia dotyczący wyłącznie tzw. ksiąg łańcuchowych (łac. libri catenati)(il. 1). Element pełnił wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej były montowane po środku górnej krawędzi tylnej okładziny, sporadycznie przy dolnej krawędzi. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku.

Elementy łańcucha

• Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
  • Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
  • Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", w której na kancie wywiercony jest otwór, w którym umocowany jest sworzeń (ang. swivel, niem. Zwischenglied). Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się ze sworzniem. (il. 2, b,e)
  • Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", do której przylutowane jest półogniwo. Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się z półogniwem. (il. 2, h)
• Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.
• Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).

Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później

• 

  il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)

• 

  il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)

• 

  il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)

• 

  il. 1. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)

Zobacz też

• książki łańcuchowe
• okucia

Przypisy

1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
2. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
4. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
5. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
6. Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
7. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
8. Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
9. Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999.Przypis 1
10. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.

Autor: MPG