Listwy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "Listwy Listwy powstały w celu zabezpieczenia obleczenia i jego dekorowania. Przymocowywano je przy krawędziach. Spotykane na kodeksach do XVI wieku i ponownie w XVIII...")
 
Linia 1: Linia 1:
 
Listwy
 
Listwy
−
Listwy powstały w celu zabezpieczenia obleczenia i jego dekorowania. Przymocowywano je przy krawędziach. Spotykane na kodeksach do XVI wieku i ponownie w XVIII wieku. W reprezentacyjnych obiektach stosowano metale szlachetne, kamienie szlachetne, kość słoniową i emalie. W innych przypadkach SA to elementy z brązu, mosiądzu, żelaza lub kości słoniowej.  
+
Listwy powstały w celu stabilizowania okładzin drewnianych, zabezpieczenia obleczenia przed uszkodzeniami mechanicznymi, a także w celu dekoracyjnym. Mocowano je w różnych miejscach okładek. Spotykane na kodeksach do XVI wieku i ponownie od XVIII w. W okresie średniowiecza wykonywano je z brązu, mosiądzu, stopów żelaza. Później stosowano je w oprawach bibliofilskich i oprócz wymienionych materiałów stosowano także metale szlachetne, kamienie szlachetne, kość słoniową i emalie.
 +
==Rodzaje listw okuciowych==
 +
===Listwy płaskie===
 +
Listwy płaskie posiadają obustronnie gładką powierzchnię, w przekroju przypominają płaską taśmę.
 +
* okładkowe - mocowane do powierzchni okładek - listwy zazwyczaj dużych wymiarów. Stosowane do XIV wieku. (il. 1, 2)
 +
* kantowe - mocowane do powierzchni kantów grubych drewnianych okładzin. (il. 3)
 +
* grzbietowo-krawędziowe - mocowane do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu. Wykonywane były głównie z mosiądzu i srebra.(il. 4)
 +
* kątowniki okładkowe - mocowane na krawędziach okładzin i kantach. Montowane zazwyczaj na górnej i dolnej krawędzi okładki.(il. 5)
 +
* kątowniki grzbietowe - mocowane do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, przy czym częściowo przykrywały górną i dolną krawędź bloku kodeksu; bardzo rzadko stosowane w szczególnej konstrukcji oprawach bibliofilskich. Kątowniki grzbietowe zwykle wykonywano ze srebra. (il. 6)
 +
* stabilizatory - mocowane do powierzchni okładek, stosowane zazwyczaj do kodeksów wielkoformatowych. Ich główną funkcją było stabilizowanie desek okładzinowych, co miało je uchronić przed pękaniem i deformacją. Miało to istotne znaczenie w przypadku, gdy deska okładzinowa nie była wykonana z jednego kawałka drewna. Najczęściej były wykonywane ze stopów żelaza. Stabilizatory są spotykane dość rzadko, stosowane były do XVI wieku (il. 7). Ze względu na spełniane funkcje wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje stabilizatorów, które mogą przybierać różne formy:
 +
** Wyłącznie stabilizacja okładzin (il. 7)
 +
** Połączenie stabilizacji okładzin i ochrony górnej i dolnej krawędzi okładki (il. 8)
 +
** Połączenie stabilizacji okładzin i zamknięcia kodeksu (il. 9)
 +
===Listwy reliefowe===
 +
Listwy reliefowe to wypukłe, reliefowe płytki, mocowane na całej powierzchni okładek lub wyłącznie w obszarze krawędzi. Wykonywano je ze stopów miedzi, żelaza i kości słoniowej. Ponieważ osłaniał duże powierzchnie opraw, ich funkcja ozdobna była równie ważna jak ochronna, dlatego zazwyczaj były obficie dekorowane. Stosowano je od X w.
 +
===Listwy rynnowe===
 +
Listwy rynnowe to półokrągłe listwy w środku puste lub w pełni odlane formą przypominające rynny (il. 7). Pełniły dodatkową funkcję ochronną w obiektach wielkoformatowych. Wykonywano je zazwyczaj z mosiądzu i żelaza. Rzadko spotykane, zidentyfikowano je na kodeksach erfurckich i norymberskich z XV - 1 poł. XVI w. (il. 10)
 +
===Listwy zawiasowe===
  
−
Listwa na powierzchni okładziny płaskie powierzchniowe
 
−
Listwy zazwyczaj dużych wymiarów, przymocowywano do powierzchni okładzin. Stosowane do XIV wieku.
 
−
 
−
Listwy kantowe i kątowe
 
−
Listwy kątowe – wykonywane z blachy mosiężnej, mogły występować w momencie stosowania okuć niezachodzących na krawędzie okładzin.
 
−
 
−
grzbietowe listwa brzegowa – była ona przymocowana do dolnej i górnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, służyła jako pasek wykończeniowy i stanowi głównie pasek dekoracyjny. Wykonywane były z mosiądzu i srebra.
 
−
 
−
Kątowniki – chroni krawędzi okładzin i obszar krawędzi okładzin, znajduje się zwykle na dolnej i górnej krawędzi okładzin. Jest to zgięta blacha, która zakrywa krawędź okładziny i zachodzi na wierzch okładki.
 
−
Tylny kątownik – przymocowywany do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, w celu ochrony kruchego materiału jakim jest skorupa żółwia czy sztuczna kość słoniowa stosowane jako elementy oprawy. Kątowniki tylne zwykle wykonywano ze srebra.
 
−
 
−
Listwy reliefowe
 
−
Listwy reliefowe są to wypukłe płytki, stosowane na powierzchniach okładzin, na krawędziach okładzin lub w obszarze krawędzi. Osłaniają one duże obszary i były dekorowane artystycznie. Tworzono je zwykle ze stopów miedzi, żelaza i kości słoniowej.
 
−
Rynny
 
−
Rynny służą dodatkowej ochronie, szczególnie w obiektach wielkoformatowych. Wykonywano je zazwyczaj z mosiądzu i żelaza, przyjmują zwykle formę rynien.
 
−
 
−
Płytki i listwy dekoracyjne/biżuteryjne
 
−
Płytki i listwy te występują głównie na okładkach przednich, spełniały role religijną, a także dostojnie się prezentowały i miały formę artystyczną. Wykorzystywano do ich produkcji materiały szlachetne i materiały wysokiej jakości. Pełniły też funkcję ochronną. Preferowanymi motywami były herby rodzinne, monogramy lub kwiaty. Zwane są także płytkami jubilerskimi i listwami dekoracyjnymi.
 
−
 
−
Stabilizatory
 
−
W przypadku książek wielkoformatowych, a zatem bardzo ciężkich, stosowano formę zabezpieczeń w postaci stabilizatorów. Spotykane są one dość rzadko i pochodzą z XVI wieku. Wśród form można wyróżnić:
 
−
• Pokrywające całą szerokość okładziny, żelazne paski z poprzecznymi rozpórkami, jako ochrona krawędzi. Rozpórki powodowały, że okucia te przymocowane były do górnej i dolnej krawędzi obu okładzin.
 
−
• Połączenie elementów stabilizujących i zamykających, zajmowały całą szerokość okładzin, wykonywano je z żelaza, na przedniej okładzinie zakończone przy wolnej krawędzi płytka trzpieniową, zaś na tylnej zakończone płytka zawiasową z oczkiem do zamykania kodeksu.
 
−
• Listwy biegnące przez całą szerokość okładzin, zgięte na krawędziach pod kątem 90°, przednia zakończona tuleją, tylna sworzniem, co powodowało zamknięcie książki.
 
−
• Kąt żelazny w kształcie litery „L” – umieszczane na przedniej i tylnej okładzinie, przedni wystaje poza okładzinę i ma okienko w formie prostokątnej, tylny jest zgięty i ma przedłużenie w formie prostokątnego sworznia, który po zamknięciu kodeksy przechodzi przez okienko przedniego kąta.
 
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
Linia 33: Linia 25:
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
File:Adler oknar1.jpg|il. 1. Formy okuć narożnikowych. (Adler G., 2010, s. 43)
+
File:Adler listwy1s45.jpg|il. 1. Listwy płaskie okładkowe. (Adler G., 2010, s. 45)
−
File:Adler oknar2 s43.jpg|il. 2. Okucie narożnikowe bezguzowe płaskie. Adler G., 2010, s. 43)
+
File:Adler listwy2s45.jpg|il. 2. Listwy płaskie okładkowe. Adler G., 2010, s. 45)
−
File:Adler oknar3 s 43.jpg|il. 3. Okucie narożnikowe bezguzowe reliefowe. (Adler G., 2010, s. 43)
+
File:Adler listwy3s45.jpg|il. 3. Listwy płaskie kantowe. (Adler G., 2010, s. 45)
−
File:Adler oknar4 s44.jpg|il. 4. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 44)
+
File:Adler listwy4s46.jpg|il. 4. Listwa płaska grzbietowo-krawędziowa. (Adler G., 2010, s. 46)
−
File:Adler oknar5 s44.jpg|il. 5. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 44)
+
File:Adler listwy5s46.jpg|il. 5. Kątownik okładkowy. (Adler G., 2010, s. 46)
−
File:Adler oknar6 s44.jpg|il. 6. Okucie narożnikowe guzowe dwuelementowe. (Adler G., 2010, s. 44)
+
File:Adler listwy6s46.jpg|il. 6. Kątownik grzbietowy. (Adler G., 2010, s. 46)
−
 
+
File:Pelplin ok 1.jpg|il. 7. Stabilizatory okładzin, stary druk XVI w., Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
 +
File:Adler stab1s47.jpg|il. 8. Stabilizatory okładzin i ochrona krawędzi okładek. (Adler G., 2010, s. 47)
 +
File:Adler stab2s48.jpg|il. 9. Przykłady połączeń stabilizatorów okładzin i zamknięcia kodeksu. (Adler G., 2010, s. 48)
 +
File:Adler listwyrynnowe s47.jpg|il. 10. Listwy rynnowe. (Adler G., 2010, s. 47)
 +
File:Adler listwy6s46.jpg|il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)
 +
File:Adler listwy6s46.jpg|il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)
 +
File:Adler listwy6s46.jpg|il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)
 
</gallery>
 
</gallery>
  

Wersja z 19:07, 10 sie 2019

Listwy Listwy powstały w celu stabilizowania okładzin drewnianych, zabezpieczenia obleczenia przed uszkodzeniami mechanicznymi, a także w celu dekoracyjnym. Mocowano je w różnych miejscach okładek. Spotykane na kodeksach do XVI wieku i ponownie od XVIII w. W okresie średniowiecza wykonywano je z brązu, mosiądzu, stopów żelaza. Później stosowano je w oprawach bibliofilskich i oprócz wymienionych materiałów stosowano także metale szlachetne, kamienie szlachetne, kość słoniową i emalie.

Rodzaje listw okuciowych

Listwy płaskie

Listwy płaskie posiadają obustronnie gładką powierzchnię, w przekroju przypominają płaską taśmę.

  • okładkowe - mocowane do powierzchni okładek - listwy zazwyczaj dużych wymiarów. Stosowane do XIV wieku. (il. 1, 2)
  • kantowe - mocowane do powierzchni kantów grubych drewnianych okładzin. (il. 3)
  • grzbietowo-krawędziowe - mocowane do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu. Wykonywane były głównie z mosiądzu i srebra.(il. 4)
  • kątowniki okładkowe - mocowane na krawędziach okładzin i kantach. Montowane zazwyczaj na górnej i dolnej krawędzi okładki.(il. 5)
  • kątowniki grzbietowe - mocowane do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, przy czym częściowo przykrywały górną i dolną krawędź bloku kodeksu; bardzo rzadko stosowane w szczególnej konstrukcji oprawach bibliofilskich. Kątowniki grzbietowe zwykle wykonywano ze srebra. (il. 6)
  • stabilizatory - mocowane do powierzchni okładek, stosowane zazwyczaj do kodeksów wielkoformatowych. Ich główną funkcją było stabilizowanie desek okładzinowych, co miało je uchronić przed pękaniem i deformacją. Miało to istotne znaczenie w przypadku, gdy deska okładzinowa nie była wykonana z jednego kawałka drewna. Najczęściej były wykonywane ze stopów żelaza. Stabilizatory są spotykane dość rzadko, stosowane były do XVI wieku (il. 7). Ze względu na spełniane funkcje wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje stabilizatorów, które mogą przybierać różne formy:
    • Wyłącznie stabilizacja okładzin (il. 7)
    • Połączenie stabilizacji okładzin i ochrony górnej i dolnej krawędzi okładki (il. 8)
    • Połączenie stabilizacji okładzin i zamknięcia kodeksu (il. 9)

Listwy reliefowe

Listwy reliefowe to wypukłe, reliefowe płytki, mocowane na całej powierzchni okładek lub wyłącznie w obszarze krawędzi. Wykonywano je ze stopów miedzi, żelaza i kości słoniowej. Ponieważ osłaniał duże powierzchnie opraw, ich funkcja ozdobna była równie ważna jak ochronna, dlatego zazwyczaj były obficie dekorowane. Stosowano je od X w.

Listwy rynnowe

Listwy rynnowe to półokrągłe listwy w środku puste lub w pełni odlane formą przypominające rynny (il. 7). Pełniły dodatkową funkcję ochronną w obiektach wielkoformatowych. Wykonywano je zazwyczaj z mosiądzu i żelaza. Rzadko spotykane, zidentyfikowano je na kodeksach erfurckich i norymberskich z XV - 1 poł. XVI w. (il. 10)

Listwy zawiasowe

Zobacz też

  • Guzy
  • Okucia

  • il. 1. Listwy płaskie okładkowe. (Adler G., 2010, s. 45)

  • il. 2. Listwy płaskie okładkowe. Adler G., 2010, s. 45)

  • il. 3. Listwy płaskie kantowe. (Adler G., 2010, s. 45)

  • il. 4. Listwa płaska grzbietowo-krawędziowa. (Adler G., 2010, s. 46)

  • il. 5. Kątownik okładkowy. (Adler G., 2010, s. 46)

  • il. 6. Kątownik grzbietowy. (Adler G., 2010, s. 46)

  • il. 7. Stabilizatory okładzin, stary druk XVI w., Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)

  • il. 8. Stabilizatory okładzin i ochrona krawędzi okładek. (Adler G., 2010, s. 47)

  • il. 9. Przykłady połączeń stabilizatorów okładzin i zamknięcia kodeksu. (Adler G., 2010, s. 48)

  • il. 10. Listwy rynnowe. (Adler G., 2010, s. 47)

  • il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)

  • il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)

  • il. 6. Kątownik grzbietowy. Adler G., 2010, s. 46)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
  2. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
  3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
  4. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
  5. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
  6. Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
  7. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
  8. Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
  9. Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
  10. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.


Autor: MPG

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Listwy&oldid=3654”