Okucia narożnikowe: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "Okucia centralne (ang. boss; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone) Okucia centralne na niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, za...")
 
Linia 1: Linia 1:
−
Okucia centralne
+
Okucia narożnikowe
−
(ang. boss; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone)  
+
okucia narożne(ang. boss, niem. Eckbeschlag)  
−
Okucia centralne na niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami.  
+
Okucia narożnikowe chronią narożniki oprawy i okładzinę przed uszkodzeniami mechanicznymi. Tworzą przestrzeń  pomiędzy oprawą kodeksu a powierzchnią blatu. Odległość ta może odpowiadać grubości samego okucia (gdy nie ma guza), może być również zwiększona przez dołączenie do okucia guza. Okucia narożne występują na wszystkich narożnikach kodeksu, zarówno na okładzinie przedniej jak i tylnej. Krawędź okucia narożnikowego może przybierać kilka form:
 +
* krawędź okucia zakończona równo z zewnętrzną krawędzią okładziny (il. 1a)
 +
* okucie zachodzące na kant okładziny (il. 1b)
 +
* okucie zachodzące na kant okładziny i częściowo na wewnętrzną powierzchnię okładziny (il. 1c)
 +
 
 +
==Rodzaje okuć narożnikowych==
 +
===Okucia narożnikowe bezguzowe===
 +
* płaskie - forma całkowicie płaska. Kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Powierzchnia zazwyczaj niedekorowana, ale także grawerowane. Ornament zwykle odpowiada okuciu centralnemu. Wykonywano je zwykle z mosiądzu, żelaza i srebra. Spotykane na kodeksach z XV-XIX wieku. (il. 2)
 +
*reliefowe - forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Okucia tego typu przyjmują kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Wykonywane zwykle z mosiądzu i srebra, spotykane na kodeksach z XIII-XVI wieku. (il. 3)
 +
===Okucia narożnikowe guzowe===
 +
* jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, przy czym mogły być w środku puste, wypełniano je wówczas np. cyną lub drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 4). Przybierały kształt trójkąta, kwadratu, ćwiartki kwiatu, koła, stylizowanych zwierząt. Zazwyczaj ozdabiane motywami kwiatowymi. Spotykane na kodeksach z XV-XVI w. Okucia narożne z odlanym w masie guzem (il. 5) wykonywane były głównie z brązu i mosiądzu. Sam guz przyjmuje często formę 6-kąta. Przybierały podobne kształty i zdobienia. Znane z kodeksów z XIII-XV wieku.
 +
* dwuelementowe - okucia z dołączonym guzem. Na płycie podstawy w kształcie kwadratu, rombu lub kwadratu przybijano guz z mosiądzu. Najczęstszą formą guza był kapelusz kardynalski. Takie okucia narożnikowe znane są z kodeksów z XIII-XVI wieku oraz drugiej połowy XIX wieku. (il. 6)
  
−
==Rodzaje okuć centralnych==
 
−
===Okucia centralne bezguzowe===
 
−
* płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
 
−
* reliefowe -  forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)
 
−
Okucie centralne z wbitym pustym garbem
 
−
Okucie te przybierały początkowo okrągły kształt, potem również kwadratowy. Zdobione je motywami kwiatowymi grawerowanymi lub tłoczonymi, także tekstem (modlitwy, inwokacje). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również z srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Garb wybijano anką lub kulą w miękkim materiale i przytwierdzano do okucia.
 
−
===Okucie centralne z guzem===
 
−
* jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, przy czym mogły być w środku puste, wypełniano je wówczas np. drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 3) lub mogły być też odlane w masie (il. 4). Wykonywane były z brązu, a od XV w. także z mosiądzu i srebra. Kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Zazwyczaj posiadały dekoracje: kwiaty (lilie), liście, stylizowane zwierzęta i teksty. Spotykane na kodeksach z XIV-XVI w.
 
−
* dwuelementowe - guz mocowano na odlanej płytce stanowiąca podstawę guza. Najczęściej spotykaną formą guza w tym rodzaju okucia był był guz kapeluszowy. Stosowano je od XIV - XVI w. (il. 5).
 
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
Linia 18: Linia 20:
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
File:Adler okcen1s.41.jpg|il. 1. Okucie centralne bezguzowe płaskie. (Adler G., 2010, s. 41)
+
File:Adler oknar1.jpg|il. 1. Formy okuć narożnikowych. (Adler G., 2010, s. 43)
−
File:Adler okcen2s41.jpg|il. 2. Okucie centralne bezguzowe reliefowe. Adler G., 2010, s. 41)
+
File:Adler oknar2 s43.jpg|il. 2. Okucie narożnikowe bezguzowe płaskie. Adler G., 2010, s. 43)
−
File:Adler okcen3s41.jpg|il. 3. Okucie centralne guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 41)
+
File:Adler oknar3 s 43.jpg|il. 3. Okucie narożnikowe bezguzowe reliefowe. (Adler G., 2010, s. 43)
−
File:Adler okcen4s42.jpg|il. 4. Okucie centralne guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 42)
+
File:Adler oknar4 s44.jpg|il. 4. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 44)
−
File:Adler okcen5s42.jpg|il. 5. Okucie centralne guzowe dwuelemntowe. (Adler G., 2010, s. 42)
+
File:Adler oknar5 s44.jpg|il. 5. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 44)
 +
File:Adler oknar6 s44.jpg|il. 6. Okucie narożnikowe guzowe dwuelementowe. (Adler G., 2010, s. 44)
  
 
</gallery>
 
</gallery>

Wersja z 14:09, 10 sie 2019

Okucia narożnikowe okucia narożne(ang. boss, niem. Eckbeschlag) Okucia narożnikowe chronią narożniki oprawy i okładzinę przed uszkodzeniami mechanicznymi. Tworzą przestrzeń pomiędzy oprawą kodeksu a powierzchnią blatu. Odległość ta może odpowiadać grubości samego okucia (gdy nie ma guza), może być również zwiększona przez dołączenie do okucia guza. Okucia narożne występują na wszystkich narożnikach kodeksu, zarówno na okładzinie przedniej jak i tylnej. Krawędź okucia narożnikowego może przybierać kilka form:

  • krawędź okucia zakończona równo z zewnętrzną krawędzią okładziny (il. 1a)
  • okucie zachodzące na kant okładziny (il. 1b)
  • okucie zachodzące na kant okładziny i częściowo na wewnętrzną powierzchnię okładziny (il. 1c)

Rodzaje okuć narożnikowych

Okucia narożnikowe bezguzowe

  • płaskie - forma całkowicie płaska. Kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Powierzchnia zazwyczaj niedekorowana, ale także grawerowane. Ornament zwykle odpowiada okuciu centralnemu. Wykonywano je zwykle z mosiądzu, żelaza i srebra. Spotykane na kodeksach z XV-XIX wieku. (il. 2)
  • reliefowe - forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Okucia tego typu przyjmują kształt trójkąta, kwadratu, rombu. Wykonywane zwykle z mosiądzu i srebra, spotykane na kodeksach z XIII-XVI wieku. (il. 3)

Okucia narożnikowe guzowe

  • jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, przy czym mogły być w środku puste, wypełniano je wówczas np. cyną lub drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 4). Przybierały kształt trójkąta, kwadratu, ćwiartki kwiatu, koła, stylizowanych zwierząt. Zazwyczaj ozdabiane motywami kwiatowymi. Spotykane na kodeksach z XV-XVI w. Okucia narożne z odlanym w masie guzem (il. 5) wykonywane były głównie z brązu i mosiądzu. Sam guz przyjmuje często formę 6-kąta. Przybierały podobne kształty i zdobienia. Znane z kodeksów z XIII-XV wieku.
  • dwuelementowe - okucia z dołączonym guzem. Na płycie podstawy w kształcie kwadratu, rombu lub kwadratu przybijano guz z mosiądzu. Najczęstszą formą guza był kapelusz kardynalski. Takie okucia narożnikowe znane są z kodeksów z XIII-XVI wieku oraz drugiej połowy XIX wieku. (il. 6)


Zobacz też

  • Guzy
  • Okucia

  • il. 1. Formy okuć narożnikowych. (Adler G., 2010, s. 43)

  • il. 2. Okucie narożnikowe bezguzowe płaskie. Adler G., 2010, s. 43)

  • il. 3. Okucie narożnikowe bezguzowe reliefowe. (Adler G., 2010, s. 43)

  • il. 4. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 44)

  • il. 5. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 44)

  • il. 6. Okucie narożnikowe guzowe dwuelementowe. (Adler G., 2010, s. 44)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
  2. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
  3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
  4. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
  5. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
  6. Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
  7. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
  8. Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
  9. Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
  10. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.


Autor: MPG

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Okucia_narożnikowe&oldid=3642”