Guzy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 18:34, 9 sie 2019

Guzy (ang. boss, fr. boulon, cabochon, clou, niem. Buckel, Beschlag, wł. borchia) Guzy to elementy okuciowe kodeksów występujące samodzielnie(il. 1, 1-5), wspólnie z okuciami narożników ale nie integralne z nimi (i. 1, 6-10), w pełni integralne (będące jednym elementem) z okuciami narożników (il. 1, 11-13) i okuciami centralnymi (il. 1, 14-15). Guzy pełnią funkcję głównie ochronną zabezpieczając powierzchnię obleczenia przed ścieraniem się. Guzy metalowe w różnych formach (il.2), ale także drewniane (il. 3) i kościane (il. 4) nie zdobione stosowano na oprawach kodeksów średniowiecznych zwykle po pięć na jednej okładzinie (cztery w narożnikach i jeden centralny). Zdarzało się, że montowano guzy wyłącznie w tylnej okładzinie. W okresie renesansu guzy najczęściej stanowiły jeden element okuciowy z narożnikami i okuciem centralnym. Przybierały rozmaite kształty były ozdobnie grawerowane, cyzelowane ażurowe.

Guzy stanowią rodzaj okuć, które zostały przymocowane do okładzin książki zarówno w celu ochrony środka, jak i ochrony obszarów narożnych oprawy. Wykonywano je z odlewu metli (żelazo, brąz, mosiądz) lub wykonywano z drewna, rugu zwierzęcego albo kości słoniowej. Najstarsze znane guzy pochodzą z końca XII wieku – te są odlewane z brązu lub żelaza i mają półkolisty lub stożkowy kształt. W późniejszym czasie rozwinęły się formy pączków, kul, talerzy i kapeluszy. Od XV wieku zaczęto zastępować je okuciami narożnymi i centralnymi. Guzy centralne istniały nieco dłużej i często były łączone z kątowymi kształtami narożnymi wykonywanymi z nieozdobionej mosiężnej blachy.

Guz półkulisty lub stożkowy Guzy te przybierają kształt półkuli lub stożka, cih powierzchnia zwykle była niedekorowana. Wykonywano je z żeliwa, brązu lub mosiądzu (z osadzonym w trakcie odlewania gwoździem), drewna, kości słoniowej (z otworem na gwóźdź mocujący).

Guz płytkowy Guzy tego typu posiadają płaski dysk z lekko zwężającymi się brzegami. Powierzchnia ich jest niedekorowana lub ma koncentryczne pierścienie. Wykonywane najczęściej z brązu lub mosiądzu. Po odlaniu powierzchnię obrabiano w tokarce. Gwóźdź mocujący jest również odlewany. Występują głownie na kodeksach niemieckich z XV i XVI wieku.

Guz kulisty Guzy te przybierają formę kuli, w kilku znanych przykładach zostały zastosowane jedynie do tylnej okładziny, na przedniej zwykle spotykane w innej formie. Wykonywane był zazwyczaj z mosiądzu lub kości słoniowej. Gwóźdź mocujący to tego typu guzów jest odlewany. Spotykane na kodeksach z początku XVI wieku.

Guz talerzowy Guzy talerzowe posiadają nieznacznie zwężający się talerz z szeroką, podobną do ronda dolną płytką końcową. Ta forma jest określana jest również kapeluszem kardynalskim. Preferowanym materiałem do tego rodzaju guzów był mosiądz. Gwóźdź mocujący był tutaj również odlewany. Guzy te spotykane są na kodeksach z okresu XV-XVI wiek. Często występowały na tłoczonych narożnikach oraz wraz z okuciem centralnym.

Guz pękowy Guzy tego typu przybierały tłoczone zakręcane lub proste żeberka. Były one wykonywane z mosiądzu. Gwóźdź mocujący w tym typie guzów był przylutowany lub przybity to okucia. Znane z kodeksów z Lubeki z XV wieku, często umieszczane na tłoczonych narożnikach.

Śródtytuł

Grafika

• 

  il. 1. Przykłady gotyckich metalowych guzów i okuć narożnikowych i centralnych. (Szirmai J.A., 2017, s. 264)

• 

  il. 2. Kodeks z metalowymi guzami, ołtarz Wita Stwosza, Kraków. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)

• 

  il. 3. Kodeks z drewnianymi guzami, Rekopis XV w. Biblioteka PAN w KÓrniku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)

• 

  il. 3. Kodeks z drewnianymi guzami, Rekopis XV w. Biblioteka PAN w KÓrniku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)

Przypisy

1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
2. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
4. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
5. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
6. Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
7. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
8. Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
9. Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 2017.
10. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.

Autor: MPG