Okucia centralne: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "Okucia centralne (ang. boss; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone) Okucia centralne na niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, za...")
 
(→‎Okucie centralne z guzem)
 
(Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
Okucia centralne
+
==Okucia centralne==
−
(ang. boss; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone)  
+
(ang. centrepieces/centre pieces; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone)  
−
Okucia centralne na niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami.
+
  
−
==Rodzaje okuć centralnych==
+
Okucia centralne niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, występują zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami.  
−
* Okucia centralne bezguzowe
+
−
** płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
+
−
** reliefowe -  forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)
+
−
Okucie centralne z wbitym pustym garbem
+
−
Okucie te przybierały początkowo okrągły kształt, potem również kwadratowy. Zdobione je motywami kwiatowymi grawerowanymi lub tłoczonymi, także tekstem (modlitwy, inwokacje). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również z srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Garb wybijano anką lub kulą w miękkim materiale i przytwierdzano do okucia.  
+
  
−
Okucie centralne z formowanym guzem
+
===Okucia centralne bezguzowe===
−
Okucia tego typu przyjmowały kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Posiadały również dekoracje: kwiaty (lilie), liście, symbolikę zwierząt i teksty. Wykonywane były z brązu, mosiądzu i srebra. Guzy odlewane były wraz z okuciem. Spotykane na kodeksach z XIV-XVI wieku.
+
* płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
 +
* reliefowe -  forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)
 +
===Okucie centralne z guzem===
 +
* jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, lub w odlane okucie wbijano i przylutowywano pusty guz wybijany anką (rodzaj kowadła, klepadło). Pusty guz wypełniano zazwyczaj np. drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 3). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również ze srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Guzy były też odlane w masie wraz z okuciem(il. 4). Wykonywane były z brązu, a od XV w. także z mosiądzu i srebra. Kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Zazwyczaj posiadały dekoracje: kwiaty (lilie), liście, stylizowane zwierzęta i teksty (modlitwy, inwokacje). Spotykane na kodeksach z XIV-XVI w.
 +
* dwuelementowe - guz mocowano na odlanej płytce stanowiąca podstawę guza. Najczęściej spotykaną formą guza w tym rodzaju okucia był był guz kapeluszowy. Stosowano je od XIV - XVI w. (il. 5).
  
−
Okucie środkowe z przymocowanym guzem
+
==Zobacz też==
−
W tym typie okucia centralnego guz jest umieszczany na odlewanej lub tłoczonej płytce podstawy stanowiącej okucie centralne. Najczęściej spotykaną formą guza był guz kapeluszowy.
+
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Guzy]] <br>
 +
[[Okucia]] <br>
  
 +
==Grafika==
  
 +
<gallery>
 +
File:Adler okcen1s.41.jpg|il. 1. Okucie centralne bezguzowe płaskie. (Adler G., 2010, s. 41)
 +
File:Adler okcen2s41.jpg|il. 2. Okucie centralne bezguzowe reliefowe. Adler G., 2010, s. 41)
 +
File:Adler okcen3s41.jpg|il. 3. Okucie centralne guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 41)
 +
File:Adler okcen4s42.jpg|il. 4. Okucie centralne guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 42)
 +
File:Adler okcen5s42.jpg|il. 5. Okucie centralne guzowe dwuelemntowe. (Adler G., 2010, s. 42)
  
−
==Zarys historii==
 
−
 
−
 
−
==Technika wykonania==
 
−
W przypadku elementów metalowych były one głównie odlewane ze stopów mosiądzu ale także sporadycznie srebra i złota. Do zdobienia stosowano głównie techniki grawerowania, ażuru lub cyzelowania. Płaskim formom nadawano relief, stylizowano w formy wypukłe, u których podstawy umieszczano najczęściej guz. Ażury wypełniano poprzez umieszczenie pod nimi ozdobnych tkanin, papierów, pergaminów (il. 1,2).
 
−
 
−
==Charakterystyczne zniszczenia==
 
−
Funkcja ochronna była przez okucia spełniana niezależnie od tego, z jakich materiałów były one wykonane. Jednak z biegiem czasu niektóre z nich utraciły swoją pierwotną funkcję, co związane było przede wszystkim ze zmiana sposobu przechowywania kodeksów. W związku z tym często pozbywano się tych elementów. Innym charakterystycznym zniszczeniem jest powstawanie produktów korozji i patyny, które powodowały zniszczenia zarówno opraw, jak i w blokach książek.
 
−
==Zobacz też==
 
−
* Guzy
 
−
* Okucia
 
−
 
−
<gallery>
 
−
File:Anna1.JPG|il. 1. Pod ażurowe okucie narożnikowe podłożono papier dekoracyjne, Antyfonarz bernardyński, XVIII w., właść. Mniszki Zakonu Kaznodziejskiego św. Dominika w Świętej Annie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
 
−
File:Gr.jpg|il. 2. Pod okucia narożnikowe i centralne podłożono malowany na żółto i czerwono pergamin (na tylnej okładzinie kolory zastosowano odwrotnie), Antyfonarz Benedyktyński, właść. Mniszki Benedyktynki w Żarnowcu (fot. G. Nehring)
 
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
+
# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 40-41.
−
# Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
+
# Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 29-31.
−
# Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
+
# Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis, s. 24-25.
−
# Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
+
# Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 339.
−
# Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
+
# Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 264.
−
# Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
+
−
# Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
+
−
# Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
+
−
# Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
+
−
# Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.
+
−
 
+
  
 
----
 
----
−
Autor: '''MPG'''
+
Autor: '''M.P.B.'''

Aktualna wersja na dzień 14:51, 26 paź 2022

Okucia centralne

(ang. centrepieces/centre pieces; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone)

Okucia centralne niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, występują zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami.

Okucia centralne bezguzowe

  • płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
  • reliefowe - forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)

Okucie centralne z guzem

  • jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, lub w odlane okucie wbijano i przylutowywano pusty guz wybijany anką (rodzaj kowadła, klepadło). Pusty guz wypełniano zazwyczaj np. drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 3). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również ze srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Guzy były też odlane w masie wraz z okuciem(il. 4). Wykonywane były z brązu, a od XV w. także z mosiądzu i srebra. Kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Zazwyczaj posiadały dekoracje: kwiaty (lilie), liście, stylizowane zwierzęta i teksty (modlitwy, inwokacje). Spotykane na kodeksach z XIV-XVI w.
  • dwuelementowe - guz mocowano na odlanej płytce stanowiąca podstawę guza. Najczęściej spotykaną formą guza w tym rodzaju okucia był był guz kapeluszowy. Stosowano je od XIV - XVI w. (il. 5).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Guzy
Okucia

Grafika

  • il. 1. Okucie centralne bezguzowe płaskie. (Adler G., 2010, s. 41)

  • il. 2. Okucie centralne bezguzowe reliefowe. Adler G., 2010, s. 41)

  • il. 3. Okucie centralne guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 41)

  • il. 4. Okucie centralne guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 42)

  • il. 5. Okucie centralne guzowe dwuelemntowe. (Adler G., 2010, s. 42)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 40-41.
  2. Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 29-31.
  3. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis, s. 24-25.
  4. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 339.
  5. Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 264.

Autor: M.P.B.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Okucia_centralne&oldid=19070”