Mozaikowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 18:59, 28 sie 2022

Mozaikowe oprawy

(fr. reliure de mosaïque, niem. Mosaikeinband)

Lista

• Punkt 1

Mozaikowa dekoracja

(fr. reliure de mosaïque, niem. Mosaikeinband) Dekoracja uzyskana przez wprowadzanie obcych elementów barwnych. Podstawowym materiałem do komponowania mozaiki na oprawie książki jest skóra, ale wykonywano także mozaiki z innych materiałów, takich jak pergamin, drewno, masa perłowa, metal, słoma czy papier. W introligatorstwie rzadko mamy do czynienia z podstawową mozaiką, czyli ułożeniem całej powierzchni okładzin z barwnych kawałków materiału, najczęściej obleczenie stanowi jeden użytek materiału, w którym mozaika wykonana jest metodą →intarsji, przez czyli wprowadzenie obcego materiału w miejsce wyciętego fragmentu materiału obleczeniowego, lub aplikacji, czyli nałożenia obcego materiału na wierzch. Pod względem technologicznym wyróżnić należy także półintarsję, czyli usunięcie na opracowywanym obszarze zewnętrznej warstwy materiału zasadniczego i wprowadzenie w to miejsce wstawki; na gotowym obiekcie trudno odróżnić ją od intarsji. Uproszczonym sposobem uzyskania barwnych pól było ich malowanie.

Mozaika skórzana

(fr. mosaïque de cuir; niem. Ledermosaik)

Ogólna nazwa na dekorację mozaikową, która najczęściej była wykonywana ze skóry. Mozaika skórzana ma swe źródło w introligatorstwie islamskim, w oprawach europejskich stosowana od XVI w. Najwcześniejsze mozaiki stanowiły tło do dekoracji złoconej, w kompozycji wyodrębniano barwne pola pod tłoczki lub plakiety, tworzono barwne listwy. Mozaiką można też tworzyć tworzyć wielobarwne kompozycje.

Mozaika właściwa

(intarsja) (ang. inlay; fr. mosaïque bord à bord, mosaïque mosaïque à bord franc; niem. Lederintarsie, Ledereinlage)

Mozaika właściwa jest wykonywana ze skóry tej samej grubości co obleczenie, jeszcze przed naklejeniem obłóczki na okładkę. Kawałki barwnych skór podkleja się bibułką dla usztywnienia. Projekt kompozycji przerysowany na kalce przykleja się do spodniej strony skóry. Kawałki skóry przeznaczone na wstawki układa się w odpowiednich miejscach, unieruchamia pinezkami i jednocześnie wycina rysunek w obu warstwach. Po usunięciu wyciętych fragmentów wstawia się elementy z barwnych kawałków skóry, skleja wszystkie części "na styk" a następnie całość podkleja bibułką. W ostatniej fazie nakleja się przygotowaną skórę na okładkę. Do techniki intarsji używano także innych materiałów: macicy perłowej, szyldkretu, słomy.

Mozaika nakładana

(nakładka skórzana, aplikacja) (ang. onlay; fr. mosaïque sertie; niem. Lederauflage)

Mozaika wykonywana jest z cienko zszarfowanej skórki, do mozaiki najlepiej nadaje się skóra kozia. Pierwszą fazą stworzenia kompozycji dekoracyjnej jest wykonanie na okładce konturu metodą ślepego tłoczenia przy użyciu tłoków liniowych oraz łukowych. Następne ze skórek wycinane są kształty, odpowiadające poszczególnym polom mozaiki, naklejane a po wyschnięciu ponownie obwiedzione ślepym tłoczeniem.

Dla wykonania mozaikowego tła pod wycisk, zszarfowana skórka jest podklejana bibułką, następnie wykonuje się na niej lekki wycisk tłoka, precyzyjne wycina kontury, usuwa bibułkę, a skórkę nakleja we właściwym miejscu. Po wyschnięciu ponawia się poddruk a następnie gruntuje białkiem i wykonuje złocenie. Barwne mozaikowe tło może zostać zastąpione przez podmalowanie miejsca na skórze farbami spirytusowymi lub olejnymi.

Mozaika warstwowa

(mozaika wypukła, panelowa) (fr. mosaïque bombée)

Mozaika warstwowa powstaje z odrębnych tekturowych lub kartonowych elementów oklejonych zszarfowaną skórą, której brzegi podwinięto i podklejono. W ostatniej fazie przygotowane elementy nakleja się na okładkę.

Maril

(mozaika piórkowa) (ang. feathered leather onlay; niem. Lederfederauflage)

Technika mozaiki skórzanej opracowana przez Philippa Smitha w l. 70. XX w. Z licowej strony skóry ścinane są cienkie, przypadkowych kształtów skrawki przypominające piórka. Następnie różnokolorowe skrawki naklejane są na skórę okładki tworząc obrazek.

Mozaika ze słomy

(fr. marqueterie de paille, niem. Strohintarsia)

Sposób dekorowania okładek przez wprowadzanie motywu wykonanego ze słomy. Łodyżki słomy są moczone, rozcinane, prasowane, i naklejane obok siebie na papier. Na tak przygotowanym materiale rysowany jest kształt przyszłej wstawki. Słomiana sklejka jest umieszczana na skórzanej okładce i ostrym nożem są wycinane jednocześnie obie warstwy (słomy i skóry). Po usunięciu skóry wkleja się motyw ze słomy i całość zaprasowywuje. Technika formowania mozaiki ze słomy była znana w sztuce ludowej od pocz. XVIII w., często stosowana w dekoracji szkatułek. Na oprawach książek pojawiła się w 1. poł. XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Mozaikowe oprawy
Intarsja

Przypisy

1. A. Semkowicz, Introligatorstwo, Kraków 1948, s. 144-147.
2. P. Smith, New directions in bookbinding, London 1974, s. 52-59.
3. H. Lüers, Das Fachwissen des Buchbinders, ed. 2, Suttgart 1941, s. 241-244.
4. V. Zbořilová, Aplikace ze slamy na knize, w: Sborník XVI mezinárodní seminář Společenstva českých knihařů, Kyjov 2012, s. 15-16.

Autor: E.P.