Karty ochronne: Różnice pomiędzy wersjami
(→Zobacz też) |
(→Zobacz też) |
||
| (Nie pokazano 24 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | (karty przybyszowe, wyklejka) (ang. fly | + | ==Karty ochronne 1== |
| + | (karty przybyszowe, wyklejka) (ang. fly leaves/flyleaves, free endleaves; fr. gardes; niem. fliegendes Blatt) | ||
| − | + | Jedna lub więcej kart znajdujących się pomiędzy przyklejoną do okładziny wyklejką a blokiem książki, pełniących funkcję ochroną względem krańcowych kart właściwych bloku książki. Najczęściej są to karty przybyszowe dodane przez introligatora w procesie oprawy książki lub podczas prac konserwatorskich-restauratorskich (obecnie rzadko), sporadycznie karty dodane przez drukarza, tj. pozostawione niezadrukowane karty w arkuszu drukarskim/składce, tzw. karty integralne. | |
| − | + | ||
| − | + | ||
===Forma. Rodzaje. Konstrukcja=== | ===Forma. Rodzaje. Konstrukcja=== | ||
| − | + | Pierwsze karty ochronne były wykonane z wtórnie w tym celu wykorzystanych rękopisów na pergaminie. W okresie późniejszym, od XVI w. coraz częściej stanowiły je czyste arkusze papierowe. Najczęściej był to złożony na pół arkusz (bifolium), którego jedna część doklejona była do wewnętrznej strony okładziny, a druga tworzyła kartę ochronną (zob. karty przybyszowe wyklejkowo-ochronna). Karta ta też mogła być w grzbiecie sfalcowana i założona za pierwszą i ostatnią składkę. Istnieje olbrzymia ilość możliwości konstrukcyjnych tych kart. Karty doszywano do bloku w różnej liczbie, bywało że część z nich była papierowa, a część pergaminowa. Pierwsze wyklejki wraz z kartami ochronnymi, celowo dodanymi, znajdują się w książkach francuskiego bibliofila Jana Grolier’a (1479 - 1565). Oprócz innych charakterystycznych cech, książki te, mają dodane na początku i na końcu bloku 4 - 8 czyste karty. Pierwsza karta była pergaminowa i służyła jako wyklejka. | |
| − | Działania naprawcze i konserwatorskie | + | |
| − | Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i | + | ===Działania naprawcze i konserwatorskie=== |
| − | Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek konserwacji-restauracji należy rozpatrywać indywidualnie. | + | Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i zastępowane innymi, nowymi. „Ofiarą” tych działań padały różnego rodzaju znaki i zapiski proweniencyjne znajdujące się na wyklejkach i kartach ochronnych. Przykładem takiego błędu będącego następstwem – dziś tak ocenianej - nonszalancji i nieposzanowania substancji zabytkowej była historia jednego z druków z 1503 r. wchodzącego w skład dawnej biblioteki Mikołaja Czepiela. W XVIII w. postanowiono druk oprawić, introligator zastąpił wówczas pierwotne wyklejki zawierające proweniencję nowymi uniemożliwiając tym samym prace badawcze nad np. odtworzeniem zasobów dawnych bibliotek. Bywało także tak, i to w niedalekiej przeszłości, że w ramach działań wchodzących w zakres konserwacji-restauracji, pozostawiano co prawda pierwotne karty przybyszowe, przemieszczając je i zmieniając tym samym przypisaną im pierwotnie funkcję, a na ich miejsce wprowadzano nowe, tzw. wyklejki konserwatorskie. Zostały one opracowane przez prof. Tadeusza Tuszewskiego, polegały na tym, że dwa bifolia łączono naprzemiennie paskiem tkaniny, po złożeniu wkładano w falc scezury i doszywano do bloku. W okresie późniejszym, te dokładane karty konserwatorskie zostały zmodyfikowane w ten sposób, że 1, 2 lub 3 bifolia wkładano jedno w drugie, dołączano scezurę z pojedynczym lub podwójnym falcem i doszywano do bloku poddawanemu konserwacji-restauracji kodeksowi. |
| − | == | + | Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek poddawanej konserwacji-restauracji książki należy rozpatrywać indywidualnie. |
| − | + | ||
| + | ==Karty ochronne 2== | ||
| + | Element przybyszowy - interfolium (przekładka), kartki zazwyczaj z cienkiej bibułki wszyte, wklejone lub włożone pomiędzy kartkami kodeksu. Mają za zadanie ochronę ilustracji przed odbiciem druku na kartę sąsiednią. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Interfolium]] <br> | ||
[[Karty przybyszowe]] <br> | [[Karty przybyszowe]] <br> | ||
| + | [[Karty integralne]] <br> | ||
| + | [[Karty przybyszowe wyklejkowo-ochronne]] <br> | ||
[[Wyklejka]] <br> | [[Wyklejka]] <br> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Greenfield Jane, ABC of Bookbinding. A Unique Glossary with over 700 illustrations for Collectors and Librarians, Nowy Jork 2002, s. 29. |
| − | # | + | # Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634 - 2635. |
| − | + | # Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84. | |
| − | # | + | # Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986, s. 174-175. |
| − | # | + | # Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 348. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
---- | ---- | ||
| − | Autor: '''P. | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Aktualna wersja na dzień 09:42, 30 cze 2022
Spis treści
Karty ochronne 1
(karty przybyszowe, wyklejka) (ang. fly leaves/flyleaves, free endleaves; fr. gardes; niem. fliegendes Blatt)
Jedna lub więcej kart znajdujących się pomiędzy przyklejoną do okładziny wyklejką a blokiem książki, pełniących funkcję ochroną względem krańcowych kart właściwych bloku książki. Najczęściej są to karty przybyszowe dodane przez introligatora w procesie oprawy książki lub podczas prac konserwatorskich-restauratorskich (obecnie rzadko), sporadycznie karty dodane przez drukarza, tj. pozostawione niezadrukowane karty w arkuszu drukarskim/składce, tzw. karty integralne.
Forma. Rodzaje. Konstrukcja
Pierwsze karty ochronne były wykonane z wtórnie w tym celu wykorzystanych rękopisów na pergaminie. W okresie późniejszym, od XVI w. coraz częściej stanowiły je czyste arkusze papierowe. Najczęściej był to złożony na pół arkusz (bifolium), którego jedna część doklejona była do wewnętrznej strony okładziny, a druga tworzyła kartę ochronną (zob. karty przybyszowe wyklejkowo-ochronna). Karta ta też mogła być w grzbiecie sfalcowana i założona za pierwszą i ostatnią składkę. Istnieje olbrzymia ilość możliwości konstrukcyjnych tych kart. Karty doszywano do bloku w różnej liczbie, bywało że część z nich była papierowa, a część pergaminowa. Pierwsze wyklejki wraz z kartami ochronnymi, celowo dodanymi, znajdują się w książkach francuskiego bibliofila Jana Grolier’a (1479 - 1565). Oprócz innych charakterystycznych cech, książki te, mają dodane na początku i na końcu bloku 4 - 8 czyste karty. Pierwsza karta była pergaminowa i służyła jako wyklejka.
Działania naprawcze i konserwatorskie
Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i zastępowane innymi, nowymi. „Ofiarą” tych działań padały różnego rodzaju znaki i zapiski proweniencyjne znajdujące się na wyklejkach i kartach ochronnych. Przykładem takiego błędu będącego następstwem – dziś tak ocenianej - nonszalancji i nieposzanowania substancji zabytkowej była historia jednego z druków z 1503 r. wchodzącego w skład dawnej biblioteki Mikołaja Czepiela. W XVIII w. postanowiono druk oprawić, introligator zastąpił wówczas pierwotne wyklejki zawierające proweniencję nowymi uniemożliwiając tym samym prace badawcze nad np. odtworzeniem zasobów dawnych bibliotek. Bywało także tak, i to w niedalekiej przeszłości, że w ramach działań wchodzących w zakres konserwacji-restauracji, pozostawiano co prawda pierwotne karty przybyszowe, przemieszczając je i zmieniając tym samym przypisaną im pierwotnie funkcję, a na ich miejsce wprowadzano nowe, tzw. wyklejki konserwatorskie. Zostały one opracowane przez prof. Tadeusza Tuszewskiego, polegały na tym, że dwa bifolia łączono naprzemiennie paskiem tkaniny, po złożeniu wkładano w falc scezury i doszywano do bloku. W okresie późniejszym, te dokładane karty konserwatorskie zostały zmodyfikowane w ten sposób, że 1, 2 lub 3 bifolia wkładano jedno w drugie, dołączano scezurę z pojedynczym lub podwójnym falcem i doszywano do bloku poddawanemu konserwacji-restauracji kodeksowi. Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek poddawanej konserwacji-restauracji książki należy rozpatrywać indywidualnie.
Karty ochronne 2
Element przybyszowy - interfolium (przekładka), kartki zazwyczaj z cienkiej bibułki wszyte, wklejone lub włożone pomiędzy kartkami kodeksu. Mają za zadanie ochronę ilustracji przed odbiciem druku na kartę sąsiednią.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Interfolium
Karty przybyszowe
Karty integralne
Karty przybyszowe wyklejkowo-ochronne
Wyklejka
Przypisy
- Greenfield Jane, ABC of Bookbinding. A Unique Glossary with over 700 illustrations for Collectors and Librarians, Nowy Jork 2002, s. 29.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634 - 2635.
- Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986, s. 174-175.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 348.
Autor: M.P.B.
