Tapa: Różnice pomiędzy wersjami
(→Tapa) |
|||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
Materiał z kory (ang. bark cloth, fr. tapa, tissu d'écorce) | Materiał z kory (ang. bark cloth, fr. tapa, tissu d'écorce) | ||
| − | Wyrób papieropodobny z pasm łyka drzew i krzewów z rodziny morwowatych (łac. Moraceae) lub wawrzynkowatych (łac. Thymelaeaceae) | + | Wyrób papieropodobny z pasm łyka drzew i krzewów z rodziny morwowatych (łac. Moraceae) lub wawrzynkowatych (łac. Thymelaeaceae) służący jako materiał pisarski, a także jako materiał obleczeniowy ksiąg. |
===Technologia=== | ===Technologia=== | ||
| − | W pierwszej kolejności należy usunąć korę z drzew i krzewów z rodziny morwowatych lub wawrzynkowatych. Następnie po namoczeniu w wodzie, oddziela się łyko od zewnętrznych warstw kory. W zależności od tradycji pasma łyka w/w drzew i krzewów poddaje się fermentacji, traktuje wapnem gaszonym lub gotuje się w wodzie z dodatkiem popiołu drzewnego (potażu), po czym przemywa się je w strumieniu wody. Zostają w ten sposób usunięte z łyka składniki niecelulozowe. Otrzymane pasma łyka układa się na pniu płaskiej powierzchni drewnianej lub kamiennej i przez dłuższy czas ubija się je młotkiem (il. 1, 2). W trakcie tego procesu łyka polewa się wodą, co wraz z ubijaniem powoduje ich silne pęcznienie, a ich powierzchnia staje się śluzowata. Małe skrawki łyka nakłada się na siebie na niewielkie zakładki i ubija te miejsca, aż do uzyskania jednolitego arkusza. Wysuszenie na słońcu kończy proces wytwarzania tapy | + | W pierwszej kolejności należy usunąć korę z drzew i krzewów z rodziny morwowatych lub wawrzynkowatych. Następnie po namoczeniu w wodzie, oddziela się łyko od zewnętrznych warstw kory. W zależności od tradycji pasma łyka w/w drzew i krzewów poddaje się fermentacji, traktuje wapnem gaszonym lub gotuje się w wodzie z dodatkiem popiołu drzewnego (potażu), po czym przemywa się je w strumieniu wody. Zostają w ten sposób usunięte z łyka składniki niecelulozowe. Otrzymane pasma łyka układa się na pniu płaskiej powierzchni drewnianej lub kamiennej i przez dłuższy czas ubija się je młotkiem (il. 1, 2). W trakcie tego procesu łyka polewa się wodą, co wraz z ubijaniem powoduje ich silne pęcznienie, a ich powierzchnia staje się śluzowata. Małe skrawki łyka nakłada się na siebie na niewielkie zakładki i ubija te miejsca, aż do uzyskania jednolitego arkusza. Wysuszenie na słońcu kończy proces wytwarzania tapy. |
===Właściwości=== | ===Właściwości=== | ||
| Linia 12: | Linia 12: | ||
===Historia=== | ===Historia=== | ||
| − | Tapa od pradawnych czasów była wyrabiana na ogromnym obszarze (il. 4). Początków jej wytwarzania upatruje się w czasach ok. 2500 lat p.n.e. na obszarze stanowiącym dzisiaj południe Chin. Z tego regionu wyrób tapy przeniknął do południowo-wschodniej Azji. Malajowie rozpowszechnili jej wyrób na wyspach Pacyfiku oraz Madagaskarze, skąd tapa dotarła do Afryki. Pozostało niewyjaśnione w jaki sposób tapa dotarła do Ameryki Środkowej, istnieje także możliwość, że wyrób tapy w Ameryce miał charakter samoistny. Tapa od VIII w. była nośnikiem pisma Majów, a później Tolteków i Azteków. W XVII w. tapa zaczęła być materiałem pisarskim na Sumatrze i Jawie. | + | Tapa od pradawnych czasów była wyrabiana na ogromnym obszarze (il. 4). Początków jej wytwarzania upatruje się w czasach ok. 2500 lat p.n.e. na obszarze stanowiącym dzisiaj południe Chin. Z tego regionu wyrób tapy przeniknął do południowo-wschodniej Azji. Malajowie rozpowszechnili jej wyrób na wyspach Pacyfiku oraz Madagaskarze, skąd tapa dotarła do Afryki. Pozostało niewyjaśnione w jaki sposób tapa dotarła do Ameryki Środkowej, istnieje także możliwość, że wyrób tapy w Ameryce miał charakter samoistny. Tapa od VIII w. była nośnikiem pisma Majów, a później Tolteków i Azteków. W XVII w. tapa zaczęła być materiałem pisarskim na Sumatrze i Jawie. |
| + | |||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
Wersja z 16:53, 9 maj 2022
Tapa
Materiał z kory (ang. bark cloth, fr. tapa, tissu d'écorce)
Wyrób papieropodobny z pasm łyka drzew i krzewów z rodziny morwowatych (łac. Moraceae) lub wawrzynkowatych (łac. Thymelaeaceae) służący jako materiał pisarski, a także jako materiał obleczeniowy ksiąg.
Technologia
W pierwszej kolejności należy usunąć korę z drzew i krzewów z rodziny morwowatych lub wawrzynkowatych. Następnie po namoczeniu w wodzie, oddziela się łyko od zewnętrznych warstw kory. W zależności od tradycji pasma łyka w/w drzew i krzewów poddaje się fermentacji, traktuje wapnem gaszonym lub gotuje się w wodzie z dodatkiem popiołu drzewnego (potażu), po czym przemywa się je w strumieniu wody. Zostają w ten sposób usunięte z łyka składniki niecelulozowe. Otrzymane pasma łyka układa się na pniu płaskiej powierzchni drewnianej lub kamiennej i przez dłuższy czas ubija się je młotkiem (il. 1, 2). W trakcie tego procesu łyka polewa się wodą, co wraz z ubijaniem powoduje ich silne pęcznienie, a ich powierzchnia staje się śluzowata. Małe skrawki łyka nakłada się na siebie na niewielkie zakładki i ubija te miejsca, aż do uzyskania jednolitego arkusza. Wysuszenie na słońcu kończy proces wytwarzania tapy.
Właściwości
Tapa charakteryzuje się znaczna wytrzymałością i jednorodna strukturą. W wyrobie tapy, który kojarzy stosowanie czynnika chemicznego do wydzielania składników niecelulozowych, z oddziaływaniem mechanicznym w celu spotęgowania uwodnienia nawilżonych włókien, a co w konsekwencji prowadzi do zwartej i wytrzymałej struktury - utrwalił się kanon, który leży u podstaw wynalazku papieru. Z wyglądu tapa jest podobna do papieru, od którego jest jednak pulchniejsza i mniej gładka. W przeźroczu łatwo dostrzec odmienność tapy i papieru (il. 3). Pomimo podobieństw technologicznych z papirusem tapa różni się od niego, przede wszystkim stanowi wytwór jednowarstwowy.
Historia
Tapa od pradawnych czasów była wyrabiana na ogromnym obszarze (il. 4). Początków jej wytwarzania upatruje się w czasach ok. 2500 lat p.n.e. na obszarze stanowiącym dzisiaj południe Chin. Z tego regionu wyrób tapy przeniknął do południowo-wschodniej Azji. Malajowie rozpowszechnili jej wyrób na wyspach Pacyfiku oraz Madagaskarze, skąd tapa dotarła do Afryki. Pozostało niewyjaśnione w jaki sposób tapa dotarła do Ameryki Środkowej, istnieje także możliwość, że wyrób tapy w Ameryce miał charakter samoistny. Tapa od VIII w. była nośnikiem pisma Majów, a później Tolteków i Azteków. W XVII w. tapa zaczęła być materiałem pisarskim na Sumatrze i Jawie.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Papier
Papier ręcznie czerpany
Papirus
Grafika
il. 1. Ubijanie skrawków łyka morwy w celu wytworzenia arkusza tapy; rys. wg fotografii D. Huntera z 1926 r. (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 19)
il. 2. Przykłady tłuków stosowanych w wyrobie tapy, z Kongo (a), Jawy (b), Hawajów (c), Meksyku (d), wg E.G.Loebera. (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 17)
il. 3. Powierzchnia tapy (a) i cienkiego papieru z formy pływającej (b), pow 10x. (Jakucewicz S., Wstęp do papiernictwa, Warszawa 2014, s. 17)
il. 4. Zasięg wyrobu tapy, wg E.G.Loebera. (Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 17)
Przypisy
- Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991, s. 16-20.
- https://blog.library.si.edu/blog/2012/11/30/honolulu-calling-a-tapa-barkcloth-binding-for-a-1930-phone-book-from-the-royal-hawaiian-hotel/#.YhAAFPWZPIU (dostęp: 18.02.2022 r.)
Autor: M.P.B.
