Aksamitne oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Grafika) |
||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
===Aksamitne oprawy=== | ===Aksamitne oprawy=== | ||
| + | (ang. velvet bindings/covers; fr. reliure en velours; niem. Veloureinbände) | ||
| + | |||
Grupa tekstylnych opraw, w których drewniana lub tekturowa okładzina obleczona jest aksamitem. Używane od wczesnego średniowiecza do XIX w.; w XX-XXI w. straciły na znaczeniu. Tkaninę aksamitną rezerwowano głównie dla ksiąg liturgicznych i modlitewnych, jak również wszelkich dzieł o uroczystym lub pamiątkowym charakterze (donacyjne oprawy, pamiętniki, dyplomy, albumy itp.). Częstymi dodatkami do a. o. są okucia, zapięcia oraz innego rodzaju aplikacje z kosztownych kruszców (srebro, srebro złocone), nierzadko o artystycznym wykonaniu z użyciem szlachetnych technik (np. emalii). Na księgach liturgicznych i modlitewnikach elementy te zajmują niekiedy znaczną powierzchnię okładzin lub całkowicie ją obudowują (np. filigranowa dekoracja). W takich przypadkach trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieła do a. o. albo złotniczych opraw. Aksamit bywał też chętnie wykorzystywany jako podłoże haftowanych superekslibrisów lub innych form dekoracji. W okresie nowożytnym zamiast zapięć niekiedy wprowadzano wiązadła z jedwabiu lub innych tkanin przetykanych złotogłowiem. Oblekanie desek aksamitem, najczęściej w kolorze wiśniowym, fioletowym lub zielonym (wzbogaconego blachami z kruszców, pokrytymi bogatą dekoracją) jest typowe dla dawnych ksiąg liturgicznych obrządku rusko-bizantyńskiego. W polskich zbiorach zachowała się niewielka liczba a. o. z ery gotyckiej (zazwyczaj w niezadowalającym stanie oraz pozbawionych okuć i zapięć), chroniących księgi liturgiczne. Kilka cennych a. o. pochodzi z XVI w.: m.in. oprawa sakwowa z księgozbioru Anny Marii, żony ks. Albrechta Pruskiego (przed 1547) i trzy woluminy związane z burmistrzem Torunia, Henrykiem Strobandem (po 1590). Na późniejsze trzy stulecia przypada wyraźny wzrost liczby zabytków tego rodzaju, związanych z różnorakimi bibliotekami kościelnymi i świeckimi. | Grupa tekstylnych opraw, w których drewniana lub tekturowa okładzina obleczona jest aksamitem. Używane od wczesnego średniowiecza do XIX w.; w XX-XXI w. straciły na znaczeniu. Tkaninę aksamitną rezerwowano głównie dla ksiąg liturgicznych i modlitewnych, jak również wszelkich dzieł o uroczystym lub pamiątkowym charakterze (donacyjne oprawy, pamiętniki, dyplomy, albumy itp.). Częstymi dodatkami do a. o. są okucia, zapięcia oraz innego rodzaju aplikacje z kosztownych kruszców (srebro, srebro złocone), nierzadko o artystycznym wykonaniu z użyciem szlachetnych technik (np. emalii). Na księgach liturgicznych i modlitewnikach elementy te zajmują niekiedy znaczną powierzchnię okładzin lub całkowicie ją obudowują (np. filigranowa dekoracja). W takich przypadkach trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieła do a. o. albo złotniczych opraw. Aksamit bywał też chętnie wykorzystywany jako podłoże haftowanych superekslibrisów lub innych form dekoracji. W okresie nowożytnym zamiast zapięć niekiedy wprowadzano wiązadła z jedwabiu lub innych tkanin przetykanych złotogłowiem. Oblekanie desek aksamitem, najczęściej w kolorze wiśniowym, fioletowym lub zielonym (wzbogaconego blachami z kruszców, pokrytymi bogatą dekoracją) jest typowe dla dawnych ksiąg liturgicznych obrządku rusko-bizantyńskiego. W polskich zbiorach zachowała się niewielka liczba a. o. z ery gotyckiej (zazwyczaj w niezadowalającym stanie oraz pozbawionych okuć i zapięć), chroniących księgi liturgiczne. Kilka cennych a. o. pochodzi z XVI w.: m.in. oprawa sakwowa z księgozbioru Anny Marii, żony ks. Albrechta Pruskiego (przed 1547) i trzy woluminy związane z burmistrzem Torunia, Henrykiem Strobandem (po 1590). Na późniejsze trzy stulecia przypada wyraźny wzrost liczby zabytków tego rodzaju, związanych z różnorakimi bibliotekami kościelnymi i świeckimi. | ||
| Linia 15: | Linia 17: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
Plik:Tekstylne oprawy, opr. aksamitna bez okuć, Mszału Drzewickiego, Missale Gnesnense, Kraków 1498, fot. BN Warszawa.jpg | Oprawa aksamitna (bez okuć) tzw. Mszału Drzewickiego (''Missale Gnesnense''), Kraków 1498, fot. i zbiory: BN Warszawa | Plik:Tekstylne oprawy, opr. aksamitna bez okuć, Mszału Drzewickiego, Missale Gnesnense, Kraków 1498, fot. BN Warszawa.jpg | Oprawa aksamitna (bez okuć) tzw. Mszału Drzewickiego (''Missale Gnesnense''), Kraków 1498, fot. i zbiory: BN Warszawa | ||
| + | |||
| + | Plik:Aksamitne opr., modlitewn opr., sakw opr., Opr modlitewnika k. Doroty, introl. anon, Królewiec, przed 1547, BUMK, P. Kurek.jpg | Oprawa aksamitna modlitewnika księżnej Doroty - pierwszej żony księcia Albrechta Pruskiego, introligator anonimowy, Królewiec, przed 1547, BUMK, Toruń, fot.: P. Kurek | ||
| + | |||
| + | |||
Plik:Aksamitne oprawy,.jpg | Oprawy aksamitne z księgozbioru burmistrza Torunia, Henryka Strobanda, Toruń, po 1590 r., Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa | Plik:Aksamitne oprawy,.jpg | Oprawy aksamitne z księgozbioru burmistrza Torunia, Henryka Strobanda, Toruń, po 1590 r., Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa | ||
Plik:Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, wg szlachta na Śląsku 2014, mały plik.jpg | Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, fot. wg: Szlachta na Śląsku... 2014 | Plik:Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, wg szlachta na Śląsku 2014, mały plik.jpg | Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, fot. wg: Szlachta na Śląsku... 2014 | ||
| Linia 20: | Linia 26: | ||
Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner | Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner | ||
Plik:Krzyż, aksamitne oprawy, emalia, Brewiarz z kalendarzem rzymskim Breviarium franciscanum ,Brewiarz króla Zygmunta III, Brewiarz Sykstusa IV, BCZart, POLONA.jpg | Oprawa aksamitna z elementami złotniczymi, brewiarz, pocz. XVII w. i XIX w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl | Plik:Krzyż, aksamitne oprawy, emalia, Brewiarz z kalendarzem rzymskim Breviarium franciscanum ,Brewiarz króla Zygmunta III, Brewiarz Sykstusa IV, BCZart, POLONA.jpg | Oprawa aksamitna z elementami złotniczymi, brewiarz, pocz. XVII w. i XIX w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl | ||
| − | Plik:Aksamitne oprawy, oprawa albumu okolicznościowego dla J. I. K.,Warszawa 1876, MNK, fot. wg Paś 2016.jpg | Oprawa aksamitna albumu okolicznościowego dla J. I. Kraszewskiego, Warszawa 1876, MNK, Kraków, | + | Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa dokumentów pisanych przez Napoleona Bonaparte, Francja, prawdop.1 poł. XIX w., PAN BK, Kórnik.jpg | Oprawa aksamitna dokumentów pisanych przez Napoleona Bonaparte, Francja, prawdopodobnie 1 poł. XIX w., PAN BK, Kórnik, fot. wg: www.wbc.pl |
| + | |||
| + | Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa aksamitna książki dewocyjnej z superekslibrisem inicjałowym Emilii Paprockiej, Polska..., po 1841, BPP, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa aksamitna książki dewocyjnej z superekslibrisem inicjałowym Emilii Paprockiej, prawdopodobnie Polska, po 1841, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Aksamitne oprawy, oprawa albumu okolicznościowego dla J. I. K.,Warszawa 1876, MNK, fot. wg Paś 2016.jpg | Oprawa aksamitna albumu okolicznościowego dla J. I. Kraszewskiego, Warszawa 1876, MNK, Kraków, fot. wg: Paś 2016 | ||
| + | File:Książnica koper s 148.JPG|Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną stanowiąca tło srebrnych okuć, 1714, Książnica Kopernikańska w Toruniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis) | ||
| + | File:Faz5.jpg| Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną zszytą z kilku skrawków, tzw. Biblia Bułgarska stary druk z XVI w., BK PAN (fot. W. Ługowska) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 29: | Linia 40: | ||
# Coron, Lefèvre 1995; | # Coron, Lefèvre 1995; | ||
# Tomaszewski 2013, t. 1-2; | # Tomaszewski 2013, t. 1-2; | ||
| + | # Pokora 2015, s. 48-57; | ||
# Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 245-246; | # Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 245-246; | ||
# Wyszomirska 2017, s. 175-176; | # Wyszomirska 2017, s. 175-176; | ||
Aktualna wersja na dzień 11:35, 6 maj 2022
Spis treści
Aksamitne oprawy
(ang. velvet bindings/covers; fr. reliure en velours; niem. Veloureinbände)
Grupa tekstylnych opraw, w których drewniana lub tekturowa okładzina obleczona jest aksamitem. Używane od wczesnego średniowiecza do XIX w.; w XX-XXI w. straciły na znaczeniu. Tkaninę aksamitną rezerwowano głównie dla ksiąg liturgicznych i modlitewnych, jak również wszelkich dzieł o uroczystym lub pamiątkowym charakterze (donacyjne oprawy, pamiętniki, dyplomy, albumy itp.). Częstymi dodatkami do a. o. są okucia, zapięcia oraz innego rodzaju aplikacje z kosztownych kruszców (srebro, srebro złocone), nierzadko o artystycznym wykonaniu z użyciem szlachetnych technik (np. emalii). Na księgach liturgicznych i modlitewnikach elementy te zajmują niekiedy znaczną powierzchnię okładzin lub całkowicie ją obudowują (np. filigranowa dekoracja). W takich przypadkach trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieła do a. o. albo złotniczych opraw. Aksamit bywał też chętnie wykorzystywany jako podłoże haftowanych superekslibrisów lub innych form dekoracji. W okresie nowożytnym zamiast zapięć niekiedy wprowadzano wiązadła z jedwabiu lub innych tkanin przetykanych złotogłowiem. Oblekanie desek aksamitem, najczęściej w kolorze wiśniowym, fioletowym lub zielonym (wzbogaconego blachami z kruszców, pokrytymi bogatą dekoracją) jest typowe dla dawnych ksiąg liturgicznych obrządku rusko-bizantyńskiego. W polskich zbiorach zachowała się niewielka liczba a. o. z ery gotyckiej (zazwyczaj w niezadowalającym stanie oraz pozbawionych okuć i zapięć), chroniących księgi liturgiczne. Kilka cennych a. o. pochodzi z XVI w.: m.in. oprawa sakwowa z księgozbioru Anny Marii, żony ks. Albrechta Pruskiego (przed 1547) i trzy woluminy związane z burmistrzem Torunia, Henrykiem Strobandem (po 1590). Na późniejsze trzy stulecia przypada wyraźny wzrost liczby zabytków tego rodzaju, związanych z różnorakimi bibliotekami kościelnymi i świeckimi.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Donacyjne oprawy
Filigranowa dekoracja
Haftowane oprawy
Tekstylne oprawy
Złotnicze oprawy
Grafika
Oprawa aksamitna (bez okuć) tzw. Mszału Drzewickiego (Missale Gnesnense), Kraków 1498, fot. i zbiory: BN Warszawa
Oprawa aksamitna modlitewnika księżnej Doroty - pierwszej żony księcia Albrechta Pruskiego, introligator anonimowy, Królewiec, przed 1547, BUMK, Toruń, fot.: P. Kurek
Oprawy aksamitne z księgozbioru burmistrza Torunia, Henryka Strobanda, Toruń, po 1590 r., Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa
Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, fot. wg: Szlachta na Śląsku... 2014
Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner
Oprawa aksamitna z elementami złotniczymi, brewiarz, pocz. XVII w. i XIX w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa aksamitna dokumentów pisanych przez Napoleona Bonaparte, Francja, prawdopodobnie 1 poł. XIX w., PAN BK, Kórnik, fot. wg: www.wbc.pl
Oprawa aksamitna książki dewocyjnej z superekslibrisem inicjałowym Emilii Paprockiej, prawdopodobnie Polska, po 1841, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa aksamitna albumu okolicznościowego dla J. I. Kraszewskiego, Warszawa 1876, MNK, Kraków, fot. wg: Paś 2016
Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną stanowiąca tło srebrnych okuć, 1714, Książnica Kopernikańska w Toruniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną zszytą z kilku skrawków, tzw. Biblia Bułgarska stary druk z XVI w., BK PAN (fot. W. Ługowska)
Przypisy
- EWOK 1971, szp. 1694;
- Tondel 1987, s. 313-316;
- Coron, Lefèvre 1995;
- Tomaszewski 2013, t. 1-2;
- Pokora 2015, s. 48-57;
- Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 245-246;
- Wyszomirska 2017, s. 175-176;
- Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat. 44, 64.
Autor: A.W.
