Makulatura w oprawach: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Makulatura w oprawach== | ==Makulatura w oprawach== | ||
| − | + | (ang. re-used/reused materials, reused printed leaves, printer's waste, reused manuscript leaves, manuscipt waste) | |
| + | |||
| + | Materiały z druków lub rękopisów użyte wtórnie do oprawy książki. Pod względem materiałowym jest to papier, pergamin a w najdawniejszych oprawach papirus. Ze względu na miejsce występowania w kodeksach rozróżnia się: | ||
* Paski wzmacniające składki i wyklejki | * Paski wzmacniające składki i wyklejki | ||
| − | ** paski, tzw. zszywki (ang. guards) | + | ** paski, tzw. zszywki, falce (ang. guards) – wąskie paski podkładane pod grzbiety na zewnątrz lub wewnątrz składek, |
** scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki. | ** scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki. | ||
| − | + | * Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą ([[wyklejenie grzbietu]]): | |
| − | * Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą: szerokie paski wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok | + | ** w oprawach szytych na zwięzy wypukłe – szerokie paski (zwykle pergaminowe) wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok i wzmacniające zawieszenie bloku w oprawie; |
| − | * Kompaturki: Sklejki z papierowych ( | + | ** w oprawach szytych na płaskie lub kryte zwięzy – paski pokrywające cały grzbiet; rzadziej mają skrzydełka służące polączeniu bloku z oprawą, częściej są to →woreczki, ruloniki łączące grzbiet bloku z grzbietową partią obleczenia. |
| − | * Arkusze służące do kaszerowania okładzinówek pod wyklejką ( | + | * Kompaturki: Sklejki z papierowych (rzadziej pergaminowych) arkuszy niepotrzebnych druków lub rękopisów, używane jako materiał usztywniający okładkę, pełniący rolę tektury. |
| − | * Obleczenia: Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej ( | + | * Arkusze służące do kaszerowania okładzinówek pod wyklejką ([[kontra]]). |
| + | * Obleczenia: | ||
| + | ** Karty ze zdezaktualizowanych ksiąg pergaminowych. | ||
| + | ** Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej (→papiery klajstrowe); po zabarwieniu, służyły jako obleczenia w tańszych oprawach użytkowych oraz w tymczasowych oprawach broszurowych. | ||
* Wyklejki. | * Wyklejki. | ||
===Znaczenie historyczne=== | ===Znaczenie historyczne=== | ||
| − | Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu. | + | Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych lub niszczonych celowo, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu. Podobnie "Kazania świętokrzyskie" z końca XIII lub z pocz. XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim, zostały odnalezione przez A. Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Warto wspomnieć jeszcze wyjęty z oprawy królewieckiego woluminu przez P. Schwenkiego, malborski druk z 1491 r. "Ein passien Buchlein", który jest jedynym unikatem wśród inkunabułów przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Sporo znalezisk makulaturowych miał na swoim koncie K. Piekarski, jeden z najwybitniejszych księgoznawców i filigranistów międzywojnia. |
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| Linia 46: | Linia 51: | ||
# Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27 | # Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27 | ||
# Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49 | # Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49 | ||
| + | # Wagner Arkadiusz, Wydarte, pocięte, wklejone, ”Spotkania z zabytkami”, 5, 2003, s. 10-12. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''E.P., M.P.B.''' | Autor: '''E.P., M.P.B.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 09:41, 27 kwi 2022
Makulatura w oprawach
(ang. re-used/reused materials, reused printed leaves, printer's waste, reused manuscript leaves, manuscipt waste)
Materiały z druków lub rękopisów użyte wtórnie do oprawy książki. Pod względem materiałowym jest to papier, pergamin a w najdawniejszych oprawach papirus. Ze względu na miejsce występowania w kodeksach rozróżnia się:
- Paski wzmacniające składki i wyklejki
- paski, tzw. zszywki, falce (ang. guards) – wąskie paski podkładane pod grzbiety na zewnątrz lub wewnątrz składek,
- scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki.
- Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą (wyklejenie grzbietu):
- w oprawach szytych na zwięzy wypukłe – szerokie paski (zwykle pergaminowe) wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok i wzmacniające zawieszenie bloku w oprawie;
- w oprawach szytych na płaskie lub kryte zwięzy – paski pokrywające cały grzbiet; rzadziej mają skrzydełka służące polączeniu bloku z oprawą, częściej są to →woreczki, ruloniki łączące grzbiet bloku z grzbietową partią obleczenia.
- Kompaturki: Sklejki z papierowych (rzadziej pergaminowych) arkuszy niepotrzebnych druków lub rękopisów, używane jako materiał usztywniający okładkę, pełniący rolę tektury.
- Arkusze służące do kaszerowania okładzinówek pod wyklejką (kontra).
- Obleczenia:
- Karty ze zdezaktualizowanych ksiąg pergaminowych.
- Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej (→papiery klajstrowe); po zabarwieniu, służyły jako obleczenia w tańszych oprawach użytkowych oraz w tymczasowych oprawach broszurowych.
- Wyklejki.
Znaczenie historyczne
Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych lub niszczonych celowo, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu. Podobnie "Kazania świętokrzyskie" z końca XIII lub z pocz. XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim, zostały odnalezione przez A. Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Warto wspomnieć jeszcze wyjęty z oprawy królewieckiego woluminu przez P. Schwenkiego, malborski druk z 1491 r. "Ein passien Buchlein", który jest jedynym unikatem wśród inkunabułów przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Sporo znalezisk makulaturowych miał na swoim koncie K. Piekarski, jeden z najwybitniejszych księgoznawców i filigranistów międzywojnia.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Kompaturka
Zszywki
Kontra
Papiery klajstrowe
Scezura
Wyklejenie grzbietu
Grafika
Pergaminowa kompaturka i paski wyklejające grzbiet
Scezura z makulatury pergaminowej
Kompaturka z papierowej makulatury drukarskiej
Makulatura papierowa zabarwiona klajstrowo i wykorzystana jako obleczenie okładki
Wyklejka z makulatury drukarskiej
Makulatura znaleziona w oprawie podczas prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. W. Ługowska)
Przypisy
- Zawisza A., Kompaturki - nowe podejście do problemu, Notes konserwatorski 15, 2012, s. 149-155, http://ksiegarnia.bn.org.pl/pdf/Notes%20konserwatorski%2015.pdf
- Estreicher K. jr., Nie od razu Kraków zbudowano, Warszawa 1956, s. 79-80.
- Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27
- Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49
- Wagner Arkadiusz, Wydarte, pocięte, wklejone, ”Spotkania z zabytkami”, 5, 2003, s. 10-12.
Autor: E.P., M.P.B.
