Makulatura w oprawach: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (→‎Makulatura w oprawach: korekta term ang.)
(→‎Przypisy)
 
(Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Makulatura w oprawach==
 
==Makulatura w oprawach==
−
Materiały użyte wtórnie (ang. re-used/reused materials). Makulatura może pochodzić z druków (ang. reused printed leaves, printer's waste) lub rękopisów (ang. reused manuscript leaves, manuscipt waste). Pod względem materiałowym jest to papier, pergamin a w najdawniejszych oprawach papirus. Ze względu na miejsce występowania w kodeksach rozróżnia się:  
+
(ang. re-used/reused materials, reused printed leaves, printer's waste, reused manuscript leaves, manuscipt waste)
 +
 
 +
Materiały z druków lub rękopisów użyte wtórnie do oprawy książki. Pod względem materiałowym jest to papier, pergamin a w najdawniejszych oprawach papirus. Ze względu na miejsce występowania w kodeksach rozróżnia się:  
  
 
* Paski wzmacniające składki i wyklejki
 
* Paski wzmacniające składki i wyklejki
−
** paski, tzw. zszywki (ang. guards) wąski pasek, który podkłada się pod grzbiety na zewnątrz lub wewnątrz składek,
+
** paski, tzw. zszywki, falce (ang. guards) – wąskie paski podkładane pod grzbiety na zewnątrz lub wewnątrz składek,
 
** scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki.  
 
** scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki.  
−
 
+
* Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą ([[wyklejenie grzbietu]]):  
−
* Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą: szerokie paski wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok, wzmacniające jego zawieszenie w oprawie i wzmacniające zawieszenie bloku w oprawie ([[wyklejenie grzbietu]]).
+
** w oprawach szytych na zwięzy wypukłe – szerokie paski (zwykle pergaminowe) wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok i wzmacniające zawieszenie bloku w oprawie;
−
* Kompaturki: Sklejki z papierowych (czasem też pergaminowych) arkuszy niepotrzebnych druków lub rękopisów, używane jako materiał usztywniający oprawę, wczesny rodzaj tektury.  
+
** w oprawach szytych na płaskie lub kryte zwięzy – paski pokrywające cały grzbiet; rzadziej mają skrzydełka służące polączeniu bloku z oprawą, częściej są to →woreczki, ruloniki łączące grzbiet bloku z grzbietową partią obleczenia.  
−
* Arkusze służące do kaszerowania okładzin pod wyklejką (→kontra) i grzbietówki.
+
* Kompaturki: Sklejki z papierowych (rzadziej pergaminowych) arkuszy niepotrzebnych druków lub rękopisów, używane jako materiał usztywniający okładkę, pełniący rolę tektury.  
−
* Obleczenia: Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej (→Papiery klajstrowe). Tak zabarwione, służyły jako obleczenia w tańszych oprawach użytkowych oraz w tymczasowych oprawach broszurowych, np. w broszurze francuskiej.  
+
* Arkusze służące do kaszerowania okładzinówek pod wyklejką ([[kontra]]).
 +
* Obleczenia:  
 +
** Karty ze zdezaktualizowanych ksiąg pergaminowych.
 +
** Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej (→papiery klajstrowe); po zabarwieniu, służyły jako obleczenia w tańszych oprawach użytkowych oraz w tymczasowych oprawach broszurowych.  
 
* Wyklejki.
 
* Wyklejki.
  
 
===Znaczenie historyczne===
 
===Znaczenie historyczne===
−
Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu.
+
Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych lub niszczonych celowo, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu.  Podobnie "Kazania świętokrzyskie" z końca XIII lub z pocz. XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim, zostały odnalezione przez A. Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Warto wspomnieć jeszcze wyjęty z oprawy królewieckiego woluminu przez P. Schwenkiego, malborski druk z 1491 r. "Ein passien Buchlein", który jest jedynym unikatem wśród inkunabułów przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Sporo znalezisk makulaturowych miał na swoim koncie K. Piekarski, jeden z najwybitniejszych księgoznawców i filigranistów międzywojnia.
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
Linia 46: Linia 51:
 
# Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27
 
# Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27
 
# Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49  
 
# Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49  
 +
# Wagner Arkadiusz, Wydarte, pocięte, wklejone, ”Spotkania z zabytkami”, 5, 2003, s. 10-12.
 
----
 
----
 
Autor: '''E.P., M.P.B.'''
 
Autor: '''E.P., M.P.B.'''

Aktualna wersja na dzień 09:41, 27 kwi 2022

Makulatura w oprawach

(ang. re-used/reused materials, reused printed leaves, printer's waste, reused manuscript leaves, manuscipt waste)

Materiały z druków lub rękopisów użyte wtórnie do oprawy książki. Pod względem materiałowym jest to papier, pergamin a w najdawniejszych oprawach papirus. Ze względu na miejsce występowania w kodeksach rozróżnia się:

  • Paski wzmacniające składki i wyklejki
    • paski, tzw. zszywki, falce (ang. guards) – wąskie paski podkładane pod grzbiety na zewnątrz lub wewnątrz składek,
    • scezury - szerokie paski pergaminu lub papieru z falcem (zagięciem) podkładane pod wyklejki.
  • Paski wyklejające grzbiet i jego połączenie z oprawą (wyklejenie grzbietu):
    • w oprawach szytych na zwięzy wypukłe – szerokie paski (zwykle pergaminowe) wklejane w miedzyzwięźla pełniące funkcję stabilizującą blok i wzmacniające zawieszenie bloku w oprawie;
    • w oprawach szytych na płaskie lub kryte zwięzy – paski pokrywające cały grzbiet; rzadziej mają skrzydełka służące polączeniu bloku z oprawą, częściej są to →woreczki, ruloniki łączące grzbiet bloku z grzbietową partią obleczenia.
  • Kompaturki: Sklejki z papierowych (rzadziej pergaminowych) arkuszy niepotrzebnych druków lub rękopisów, używane jako materiał usztywniający okładkę, pełniący rolę tektury.
  • Arkusze służące do kaszerowania okładzinówek pod wyklejką (kontra).
  • Obleczenia:
    • Karty ze zdezaktualizowanych ksiąg pergaminowych.
    • Arkusze zużytego papieru, głównie makulatura drukarska, wykorzystywane jako podłoże do dekoracji klajstrowej (→papiery klajstrowe); po zabarwieniu, służyły jako obleczenia w tańszych oprawach użytkowych oraz w tymczasowych oprawach broszurowych.
  • Wyklejki.

Znaczenie historyczne

Na makulaturę znajdująca się w książkach należy zwracać szczególną uwagę. Były to elementy użyte wtórnie, pochodzące z wcześniejszych rękopisów, wówczas już bezużytecznych lub niszczonych celowo, które dziś mogą być szczególnie ważne. Jeden z najstarszych roczników polskich, tzw. Rocznik Lubiński z XIII/XIV w. ocalał dzięki temu, że użyto go jako okładziny w późniejszym rękopisie opactwa benedyktyńskiego w Lubiniu. Podobnie "Kazania świętokrzyskie" z końca XIII lub z pocz. XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim, zostały odnalezione przez A. Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Warto wspomnieć jeszcze wyjęty z oprawy królewieckiego woluminu przez P. Schwenkiego, malborski druk z 1491 r. "Ein passien Buchlein", który jest jedynym unikatem wśród inkunabułów przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu. Sporo znalezisk makulaturowych miał na swoim koncie K. Piekarski, jeden z najwybitniejszych księgoznawców i filigranistów międzywojnia.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Kompaturka
Zszywki
Kontra
Papiery klajstrowe
Scezura
Wyklejenie grzbietu

Grafika

  • Pergaminowa kompaturka i paski wyklejające grzbiet

  • Scezura z makulatury pergaminowej

  • Kompaturka z papierowej makulatury drukarskiej

  • Makulatura papierowa zabarwiona klajstrowo i wykorzystana jako obleczenie okładki

  • Wyklejka z makulatury drukarskiej

  • Makulatura znaleziona w oprawie podczas prac konserwatorskich-restauratorskich (fot. W. Ługowska)

Przypisy

  1. Zawisza A., Kompaturki - nowe podejście do problemu, Notes konserwatorski 15, 2012, s. 149-155, http://ksiegarnia.bn.org.pl/pdf/Notes%20konserwatorski%2015.pdf
  2. Estreicher K. jr., Nie od razu Kraków zbudowano, Warszawa 1956, s. 79-80.
  3. Radau S., Makulatur im Grenzbereich zwischen Spielkarten- und Einbabdforschung, "Einband Forschung", H. 37, 2015, s. 20-27
  4. Szulc A., Tegumina de chartis. Oprawy z kart pergaminowych rękopisów średniowiecznych w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Rekonesans, [w:] Zbiory polskie, red. A. Wagner, współpr. D. Ryszkowska-Mirowska, A. Wronka, Toruń 2021, s. 27-49
  5. Wagner Arkadiusz, Wydarte, pocięte, wklejone, ”Spotkania z zabytkami”, 5, 2003, s. 10-12.

Autor: E.P., M.P.B.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Makulatura_w_oprawach&oldid=18133”