Łańcuch: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "==Łańcuch== Catenata (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena) Rodzaj okucia dotyczący wyłącznie tzw. ksiąg łańcuchowych (łac. libri catenati)(il. 1)...")
 
 
(Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Łańcuch==
 
==Łańcuch==
−
Catenata (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena)
+
(catenata, katenat) (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena, fr. chaîne)
−
Rodzaj okucia dotyczący wyłącznie tzw. ksiąg łańcuchowych (łac. libri catenati)(il. 1). Element pełnił wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej były montowane po środku górnej krawędzi tylnej okładziny, sporadycznie przy dolnej krawędzi. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku.
+
  
−
==Elementy łańcucha==
+
Rodzaj okucia występujący na tzw. księgach łańcuchowych (łac. libri catenati) (il. 1).
 +
 
 +
Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładki, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza, dołączano je do kodeksów od XIII do XVII wieku.
 +
 
 +
===Elementy łańcucha===
 
* Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
 
* Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
 
** Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
 
** Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
Linia 10: Linia 13:
 
* Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.  
 
* Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.  
 
* Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).  
 
* Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).  
−
Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub  powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później  
+
Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub  powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5).
  
 +
W późniejszych wiekach łańcuchy przeważnie usuwano, gdyż utrudniały przechowywanie i korzystanie ze zbiorów bibliotecznych.
  
 +
==Zobacz też==
 +
 +
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Łańcuchowe oprawy]] <br>
 +
[[Okucia]] <br>
 +
 +
==Grafika==
 
<gallery>
 
<gallery>
 
File:Tabliczka i catena kór1a.jpg|il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)
 
File:Tabliczka i catena kór1a.jpg|il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)
 
File:Szirmai łańcuch1s.268.jpg|il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)  
 
File:Szirmai łańcuch1s.268.jpg|il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)  
 
File:Adler ł1s52.jpg|il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)  
 
File:Adler ł1s52.jpg|il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)  
−
File:Adler ł2s.52.jpg|il. 1. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)  
+
File:Adler ł2s.52.jpg|il. 4. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)
 +
File:Uszko.JPG|il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring)
 
</gallery>
 
</gallery>
−
==Zobacz też==
 
−
* książki łańcuchowe
 
−
* okucia
 
−
 
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
+
# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 46, 51-52.
−
# Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
+
# Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 38-40.
 
# Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
 
# Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
−
# Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
+
# Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139), s. 209.
−
# Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
+
# Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 73.
−
# Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
+
# Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999, s. 267
−
# Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
+
−
# Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
+
−
# Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
+
−
# Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.
+
  
  
 
----
 
----
−
Autor: '''MPG'''
+
Autor: '''M.P.B.'''

Aktualna wersja na dzień 11:30, 26 kwi 2022

Łańcuch

(catenata, katenat) (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena, fr. chaîne)

Rodzaj okucia występujący na tzw. księgach łańcuchowych (łac. libri catenati) (il. 1).

Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładki, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza, dołączano je do kodeksów od XIII do XVII wieku.

Elementy łańcucha

  • Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
    • Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
    • Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", w której na kancie wywiercony jest otwór, w którym umocowany jest sworzeń (ang. swivel, niem. Zwischenglied). Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się ze sworzniem. (il. 2, b,e)
    • Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", do której przylutowane jest półogniwo. Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się z półogniwem. (il. 2, h)
  • Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.
  • Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).

Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5).

W późniejszych wiekach łańcuchy przeważnie usuwano, gdyż utrudniały przechowywanie i korzystanie ze zbiorów bibliotecznych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Łańcuchowe oprawy
Okucia

Grafika

  • il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)

  • il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)

  • il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)

  • il. 4. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)

  • il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 46, 51-52.
  2. Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 38-40.
  3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
  4. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139), s. 209.
  5. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002, s. 73.
  6. Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999, s. 267


Autor: M.P.B.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Łańcuch&oldid=18122”