Papier: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
|||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
(ang. paper; fr. papier, niem. Papier) | (ang. paper; fr. papier, niem. Papier) | ||
| − | Tworzywo włókniste utworzone z odpowiednio przygotowanych, uformowanych, odwodnionych i wysuszonych włókien roślinnych, niekiedy z udziałem włókien zwierzęcych, | + | Tworzywo włókniste utworzone z odpowiednio przygotowanych, |
| − | + | uformowanych, odwodnionych i wysuszonych włókien roślinnych, niekiedy z udziałem włókien zwierzęcych, syntetycznych (papiery współczesne), zawierające szereg dodatków niewłóknistych: wypełniaczy, środków zaklejających, barwników oraz wiele innych środków pomocniczych. Papier jest wytwarzany w formie arkuszy lub wstęgi. W odróżnieniu od wytworów tekstylnych, papier wyróżnia się przypadkowym ułożeniem | |
| − | W odróżnieniu od | + | włókien, które mają długość zaledwie od około jednego do kilku milimetrów w papierach produkowanych na maszynach papierniczych, lub znacznie więcej w przypadku papierów wschodnich, produkowanych ręcznie. Papier ma strukturę warstwową, uprzywilejowany kierunek orientacji włókien, charakteryzuje się dwustronnością (strona filcowa i sitowa). W dawnym papiernictwie europejskim podstawowym surowcem włóknistym były szmaty. Współcześnie półproduktami stosowanymi do wyrobu papieru są masy włókniste otrzymywane głównie z drewna, które różnią się przede wszystkim składem chemicznym, głównie zawartością celulozy i ligniny. Masy włókniste pierwotne, uzyskiwane są bezpośrednio z surowca roślinnego w procesie rozwłókniania mechanicznego - głównie surowca drzewnego (udział ligniny zbliżony do występującego w drewnie) lub metodami chemicznymi (ze znikomą zawartością ligniny). Stosowane są także jako surowiec masy wtórne, są to masy włókniste otrzymane z papieru odzyskanego (ang. recovered paper) tzw. makulatury. Oprócz włókien roślinnych w skład papieru wchodzą wypełniacze mineralne: kaolin, talk, gips, kreda, barwniki, podbarwiacze i wiele innych dodatków usprawniających produkcję |
| − | + | papieru bądź nadających wytworom papierowym konkretne właściwości. Na jakość i trwałość papieru ma wpływ długość włókien celulozowych, np. włókna pochodzące z lnu mają do 32 mm, bawełniane i konopne | |
| − | W dawnym papiernictwie podstawowym surowcem włóknistym były szmaty. Współcześnie półproduktami stosowanymi do wyrobu papieru są masy włókniste, które różnią się przede wszystkim składem chemicznym, głównie zawartością celulozy i ligniny. Masy włókniste pierwotne, uzyskiwane są bezpośrednio z surowca roślinnego w procesie rozwłókniania mechanicznego (udział ligniny zbliżony do występującego w drewnie) lub | + | do 25 mm a sosnowe i świerkowe tylko 3,5 mm. Istotny jest także m.in. stopień polimeryzacji celulozy (SP), stopień krystaliczności |
| − | + | celulozy, zawartość ligniny, odczyn pH papieru. Obecność w masie papierniczej siarczanów, siarczynów, chloru przyspiesza starzenie papieru. | |
| − | Oprócz włókien | + | |
| − | + | ||
| − | Na jakość i trwałość papieru ma wpływ długość włókien celulozowych, np. włókna pochodzące z lnu mają do 32 mm, bawełniane i konopne do 25 mm a sosnowe i świerkowe tylko 3,5 mm. | + | |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
===Historia=== | ===Historia=== | ||
| Linia 99: | Linia 87: | ||
# Bykowski P. Jaxa, Memoryalik palestranta trybunalskiego, Kraków 1885. | # Bykowski P. Jaxa, Memoryalik palestranta trybunalskiego, Kraków 1885. | ||
# Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991. | # Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991. | ||
| − | # Jakucewicz S., Wstęp do papiernictwa, Warszawa 2014 | + | # Jakucewicz S., Wstęp do papiernictwa, Warszawa 2014. |
# Mała historia papieru, http://historiapapieru.yum.pl/sitemap.html | # Mała historia papieru, http://historiapapieru.yum.pl/sitemap.html | ||
# Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 122. | # Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 122. | ||
| − | #Szczęsny R., Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 21-26, 29-33. | + | # Szczęsny R., Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 21-26, 29-33. |
# Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986. | # Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986. | ||
Wersja z 16:31, 20 lut 2022
Spis treści
Papier
(ang. paper; fr. papier, niem. Papier)
Tworzywo włókniste utworzone z odpowiednio przygotowanych, uformowanych, odwodnionych i wysuszonych włókien roślinnych, niekiedy z udziałem włókien zwierzęcych, syntetycznych (papiery współczesne), zawierające szereg dodatków niewłóknistych: wypełniaczy, środków zaklejających, barwników oraz wiele innych środków pomocniczych. Papier jest wytwarzany w formie arkuszy lub wstęgi. W odróżnieniu od wytworów tekstylnych, papier wyróżnia się przypadkowym ułożeniem włókien, które mają długość zaledwie od około jednego do kilku milimetrów w papierach produkowanych na maszynach papierniczych, lub znacznie więcej w przypadku papierów wschodnich, produkowanych ręcznie. Papier ma strukturę warstwową, uprzywilejowany kierunek orientacji włókien, charakteryzuje się dwustronnością (strona filcowa i sitowa). W dawnym papiernictwie europejskim podstawowym surowcem włóknistym były szmaty. Współcześnie półproduktami stosowanymi do wyrobu papieru są masy włókniste otrzymywane głównie z drewna, które różnią się przede wszystkim składem chemicznym, głównie zawartością celulozy i ligniny. Masy włókniste pierwotne, uzyskiwane są bezpośrednio z surowca roślinnego w procesie rozwłókniania mechanicznego - głównie surowca drzewnego (udział ligniny zbliżony do występującego w drewnie) lub metodami chemicznymi (ze znikomą zawartością ligniny). Stosowane są także jako surowiec masy wtórne, są to masy włókniste otrzymane z papieru odzyskanego (ang. recovered paper) tzw. makulatury. Oprócz włókien roślinnych w skład papieru wchodzą wypełniacze mineralne: kaolin, talk, gips, kreda, barwniki, podbarwiacze i wiele innych dodatków usprawniających produkcję papieru bądź nadających wytworom papierowym konkretne właściwości. Na jakość i trwałość papieru ma wpływ długość włókien celulozowych, np. włókna pochodzące z lnu mają do 32 mm, bawełniane i konopne do 25 mm a sosnowe i świerkowe tylko 3,5 mm. Istotny jest także m.in. stopień polimeryzacji celulozy (SP), stopień krystaliczności celulozy, zawartość ligniny, odczyn pH papieru. Obecność w masie papierniczej siarczanów, siarczynów, chloru przyspiesza starzenie papieru.
Historia
Papier został wynaleziony w Chinach na początku naszej ery, był wytwarzany ze szmat jedwabnych i lnianych. Po bitwie nad rzeką Tałas w 751 r. Arabowie wzięli do niewoli chińskich papierników, od których przejęli technologię sporządzania papieru. Najstarszą europejską wytwórnią papieru jest papiernia w Fabriano (we Włoszech) założona w 1268 roku.
Papier sporządzano ze szmat, które rozdrabniano mechanicznie przy pomocy ubijarek (stęp). Masę papierniczą ręcznie czerpano z kadzi sitem, a następnie odciskano i suszono. Następnie papier zaklejano klejem pochodzenia zwierzęcego (żelatyna). Dla identyfikacji wytwórcy na sicie naszywano znak, który w papierze odzwierciedlał się jako znak wodny (filigran).
Proces produkcji papieru uległ przyspieszeniu po wprowadzeniu około 1670 roku nowej maszyny tzw. „Holendra”. Maszyna umożliwiała mielenie surowca do postaci pulpy za pomocą noży umieszczonych w kadzi. W 1799 Nicholas-Louis Robert opatentował maszynę papierniczą, która w miejsce ręcznego czerpania pojedynczych arkuszy wytwarzała ciągłą wstęgę papieru. Po kolejnych ulepszeniach, w l. 20. XIX w. rozpoczęto przemysłową produkcję papieru.
Odpowiedzią na brak surowców było zastosowanie przez Friedricha Gottloba Kellera w 1844 r. celulozy uzyskanej przez mechaniczne starcie drewna oraz chemiczna przeróbka drewna opracowana w 1854 r. przez Ch. Watta i H. Burgessa. W tej metodzie włókna gotowano z chemikaliami w wielkich zbiornikach pod ciśnieniem. W 1867 r. Heinrich Voelter i Johann Matthäus Voith przedstawili na wystawie w Paryżu urządzenie do produkcji papieru maszynowego z celulozy. Od tego czasu produkcja papieru stała się masowa.
Niektóre rodzaje papieru
Papier czerpany
(papier ręcznie czerpany) (ang. handmade paper; niem. Handbütten, Büttenpapier)
Papier wykonywany tradycyjnymi technikami przez ręczne czerpanie masy papierniczej. W dawnych czasach wykonywany ze szmat, współcześnie także z celulozy, bez dodatków lub z ich niewielkim udziałem. Może być niezaklejany, zaklejany powierzchniowo lub z klejem dodanym do masy papierniczej. Ze względu na długie włókna nieregularnie ułożone cechuje się dużą wytrzymałością.
Papier czerpany na sicie żeberkowym ma znaki wodne: żeberka, a może mieć także filigran. Do odsączania arkusze są przekładane arkuszami filcu, wskutek prasowania na papierze może odcisnąć się faktura tkaniny. Ręczne czerpanie skutkuje pozostawieniem nieregularnych brzegów, tzw. czerpów.
Papier maszynowy
(ang. machine-made/machine made paper)
Papier produkowany na maszynach papierniczych, najczęściej z celulozy z drewna, z dużą ilością wypełniaczy oraz klejem. Cechuje się wyraźnym kierunkiem, związanym z układaniem się włókien celulozy na poruszającym się sicie. Papiery produkowane są w dużej gamie gatunków, gramatur, odcieni, gładkości, są zróżnicowane pod względem wytrzymałości i trwałości.
Papier welinowy
(ang. wove paper; niem. Velinpapier)
Papier nie posiadający żeberek, czerpany na sicie siatkowym. Ramkę czerpalniczą zbudowaną nie z drutów przeplecionych co kilka centymetrów lecz z jednolitej miedzianej siatki (tzw. sito welinowe) jako pierwszy zastosował drukarz John Baskerville w 1750 roku. Nazwę papier welinowy używano głównie dla papieru wykonywanego maszynowo w pierwszej połowie XIX w., gładkiego, bez żeberek.
Papier żeberkowy
(ang. laid paper; niem. Büttenpapier)
Papier wytwarzany na sicie zbudowanym z równoległych miedzianych drutów, które powodują niejednolite osadzanie się włókien celulozy. Oglądany pod światło ukazuje prążki będące skutkiem niejednolitej grubości papieru.
Ręcznie czerpane papiery są przeważnie żeberkowe, współcześnie także niektóre papiery maszynowe wyższej jakości są wytwarzane na sicie zbudowanym z drucików i mają żeberka.
Papier japoński
(ang. Japanese paper; niem. Japanpapier, Seidenpapier)
Ręcznie czerpany papier produkcji japońskiej, np. Kozo (wytwarzany z morwy), Mitsumata i Gampi, długowłóknisty, wysokiej jakości. Stosowany w wydawnictwach bibliofilskich, pracach konserwatorskich i oprawach luksusowych. Produkowany także w niskich gramaturach, jako tzw. bibułka japońska.
Pelur
Cienki papier, tzw. pelur, o gramaturze 30-40 g/m² i pewnej przejrzystości, przeznaczony do pisania na maszynie w kilku kopiach. Był wykorzystywany do wzmacniania i uzupełniania papieru, współcześnie jest wypierany przez bibułkę japońską.
Papier biblijny
(ang. Bible/bible paper; niem. Dünndruckpapier, Bibeldruckpapier)
Najcieńszy rodzaj papieru wykorzystywanego do druku książek. Papier o gramaturze 25-40 g/m², nieprzezroczysty, matowy, wykonywany z włókien szmacianych z użyciem drogich wypełniaczy, takich jak dwutlenek tytanu. Jest stosowany do druku publikacji o bardzo dużej objętości, początkowo głównie do druku Biblii, później także encyklopedii, słowników, wielkich objętościowo dzieł literackich.
Papier rygałowy
Papier czerpany ze znakami wodnymi w których znajdowały się regalia królewskie (stąd nazwa). Był to najlepszy gatunek papieru, początkowo wytwarzany w Dreźnie i w okresie panowania Sasów wszedł do użytku na ziemiach polskich (Bykowski, s. 136).
Papier w introligatorstwie
Papier jest podstawowym materiałem introligatorskim. Począwszy od epoki nowożytnej niemal wszystkie książki i czasopisma są drukowane na papierze, także wyroby galanteryjne, takie jak zeszyty, notesy i bloki są wykonane z papieru.
Papiery ręcznie czerpane mają chaotycznie ułożone włókna, natomiast podczas produkcji papieru na długim sicie maszynowym włókna celulozy układają się wzdłuż biegu sita. W konsekwencji papiery maszynowe są mocniejsze wzdłuż kierunku produkcji. Jednak po zwilżeniu rozciągają się w kierunku poprzecznym do długości, dlatego, by uniknąć zmarszczek rozciągniętego papieru, w oprawie zaleca się dopasowywać kierunek papieru (tj. wzdłuż włókien) do wysokości książki.
Papier jest wykorzystywany na elementy dodawane przez introligatorów, zwłaszcza na wyklejki i karty ochronne, obłóczki i obwoluty oraz cienkie okładki broszurowe. Z papieru wykonywane są także elementy pomocnicze, takie jak falce (paski wzmacniające), paski naklejane na grzbiet, woreczki, kontry.
Na wyklejki i karty ochronne stosowane są papiery drukowe, papiery szlachetne, żeberkowe lub bez żeberek, papiery ręcznie czerpane. Mają one naturalną barwę, zwykle zbliżoną do barwy papieru w bloku książki lub są od niego ciemniejsze, stosowane są także papiery barwne i dekorowane.
Papier przeznaczony na obleczenie okładki zwykle jest dekorowany lub zadrukowany. Dla zabezpieczenia przed ścieraniem bywa woskowany, lakierowany albo laminowany. Produkowane są także papiery z mieszaniny włókien celulozowych oraz syntetycznych: polioctanowych, polimetakrylowych, poliamidowych, poliestrowych.
Papiery były także używane do oklejania różnych przedmiotów galanteryjnych (np. pudełka, futerały), zarówno z wierzchu jak i od środka.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Materiały obleczeniowe opraw
Całopapierowe oprawy
Papiery dekoracyjne
Wyklejka
Karty przybyszowe
Zaklejanie papieru
Przypisy
- Bykowski P. Jaxa, Memoryalik palestranta trybunalskiego, Kraków 1885.
- Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.
- Jakucewicz S., Wstęp do papiernictwa, Warszawa 2014.
- Mała historia papieru, http://historiapapieru.yum.pl/sitemap.html
- Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 122.
- Szczęsny R., Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 21-26, 29-33.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986.
Autor: E.P., M.P.B.
