Wachlarzowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (→‎Wachlarzowe oprawy: uzupełn. term. ang.)
 
(Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Wachlarzowe oprawy==
 
==Wachlarzowe oprawy==
−
(franc.: "l’ęventail reliures"), oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów →wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w.     
+
(ang. 'fan' bindings, fan pattern bindings; fr. reliure à l'éventail; niem. Einband in Fächerstil)
−
Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).  
+
 
 +
Oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w.  
 +
    
 +
Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza warszawskich i krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).
 +
 
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
 +
[[Indeks alfabetyczny]] <br>
 +
[[Barokowe oprawy]] <br>
 
[[Pointillé]] <br>
 
[[Pointillé]] <br>
 
[[Wachlarz]] <br>
 
[[Wachlarz]] <br>
Linia 8: Linia 14:
 
==Grafika==
 
==Grafika==
 
<gallery>
 
<gallery>
−
Plik:Wachlarzowe oprawy 3.jpg
+
Plik:Wachlarzowe oprawy 3.jpg | Motyw wachlarza na oprawie z 1 poł. XVII w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
−
Plik:Wachlarzowe oprawy 4.jpg
+
Plik:Wachlarzowa1, wg Strutyńska 1995, poz. 61.jpg | Oprawa wachlarzowa, Francja lub Włochy, XVII w., fot. wg: Strutyńska 1995
−
Plik:Wachlarzowe oprawy 2b.jpg
+
Plik:Wachlarzowa oprawa, Oprawa wachlarzowa, Francja, 2 ćw. XVII w., BTNP Płock, fot. wg Wagner 2020.jpg | Oprawa wachlarzowa, Francja, 2 ćw. XVII w., BTNP Płock, fot. wg: Wagner 2020
−
Plik:Wachlarzowe oprawy 1, kon. XVII w.b.jpg
+
Plik:Wachlarzowa2, Włochy, ok. 1641, wg Jarosławiecka 1929, tabl. XXXI.jpg | Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1641, fot. wg: Jarosławiecka 1929
 +
Plik:Wachlarzowe oprawy, Opr wachlarzowa Album amicorum Georga Schroedera, 1650, BN, Warszawa, fot. polona.jpg | Oprawa wachlarzowa ''Album amicorum'' Georga Schroedera, 1650, BN, Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
 +
 
 +
Plik:Wachlarzowa, Włochy ok. 1684, repr. Jarosławiecka 1929, tabl. XXXIV.jpg | Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1684, repr. wg: Jarosławiecka 1929
 +
Plik:Wachlarzowe opr., wg Petra Voita 2020, pag. 314.jpg | Motywy wachlarza w dekoracji niemieckiej oprawy wachlarzowej, XVII w., fot. wg" Voit 2020
 +
Plik:Wachlarzowe oprawy, Oprawa wachlarzowa, Niemcy, kon. XVII-pocz. XVIII w., fot. wg Wagner 2020.jpg | Oprawa wachlarzowa, Niemcy, kon. XVII-pocz. XVIII w., fot. wg: Wagner 2020
 +
Plik:Wachlarzowe oprawy, mały plik Oprawa wachlarzowa ręko Historia polonica J. Długosza, Polska, po 1644, Cod. Ser. n. 12701 Han, ONB Wiedeń, polona.jpg | Oprawa wachlarzowa, Polska, po 1644, ONB Wiedeń, fot. wg: www.polona.pl
 +
Plik:Wachlarzowa, Polska, warszawa, lata 60. XVII w., Jarosławiecka 1929, tabl. XXXV.jpg | Oprawa wachlarzowa, Warszawa, lata 60. XVII w., fot. wg: Jarosławiecka 1929
 +
Plik:Wachlarzowe oprawy 2b.jpg | Wachlarzowa oprawa, Gdańsk, ok. 1670, WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa
 +
Plik:Wachlarzowe oprawy 1, kon. XVII w.b.jpg | Wachlarzowa oprawa, prawdopodobnie Toruń, kon. XVII-pocz. XVIII w., WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. A. Wagner
 +
 
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
#
+
# Jarosławiecka 1929, s. 115-119;
−
 
+
# Colombo 1952, il. 147-149, tabl. XXII, XXXII;
 +
# Lewicka-Kamińska 1972, s. 58;
 +
# Devaux 1977, s. 130, 212-213;
 +
# Mazal 1990, il. 183, 189;
 +
# Ogonowska 1993, il. 41, 48, 53;
 +
# Devauchelle 1995, s. 93, 175;
 +
# Strutyńska 1995, nr kat. 61;
 +
# Wagner 2014, s. 19-21;
 +
# Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, tabl. 61-62;
 +
# Wagner 2019, nr kat./il. 166-167.               
 
----
 
----
 
Autor: '''A.W.'''
 
Autor: '''A.W.'''

Aktualna wersja na dzień 16:26, 9 sty 2022

Wachlarzowe oprawy

(ang. 'fan' bindings, fan pattern bindings; fr. reliure à l'éventail; niem. Einband in Fächerstil)

Oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w.

Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza warszawskich i krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Barokowe oprawy
Pointillé
Wachlarz

Grafika

  • Motyw wachlarza na oprawie z 1 poł. XVII w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

  • Oprawa wachlarzowa, Francja lub Włochy, XVII w., fot. wg: Strutyńska 1995

  • Oprawa wachlarzowa, Francja, 2 ćw. XVII w., BTNP Płock, fot. wg: Wagner 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1641, fot. wg: Jarosławiecka 1929

  • Oprawa wachlarzowa Album amicorum Georga Schroedera, 1650, BN, Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

  • Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1684, repr. wg: Jarosławiecka 1929

  • Motywy wachlarza w dekoracji niemieckiej oprawy wachlarzowej, XVII w., fot. wg" Voit 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Niemcy, kon. XVII-pocz. XVIII w., fot. wg: Wagner 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Polska, po 1644, ONB Wiedeń, fot. wg: www.polona.pl

  • Oprawa wachlarzowa, Warszawa, lata 60. XVII w., fot. wg: Jarosławiecka 1929

  • Wachlarzowa oprawa, Gdańsk, ok. 1670, WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa

  • Wachlarzowa oprawa, prawdopodobnie Toruń, kon. XVII-pocz. XVIII w., WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. A. Wagner

Przypisy

  1. Jarosławiecka 1929, s. 115-119;
  2. Colombo 1952, il. 147-149, tabl. XXII, XXXII;
  3. Lewicka-Kamińska 1972, s. 58;
  4. Devaux 1977, s. 130, 212-213;
  5. Mazal 1990, il. 183, 189;
  6. Ogonowska 1993, il. 41, 48, 53;
  7. Devauchelle 1995, s. 93, 175;
  8. Strutyńska 1995, nr kat. 61;
  9. Wagner 2014, s. 19-21;
  10. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, tabl. 61-62;
  11. Wagner 2019, nr kat./il. 166-167.

Autor: A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Wachlarzowe_oprawy&oldid=16407”