Haftowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (→‎Haftowane oprawy: korekta term. ang.)
 
(Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Haftowane oprawy==
 
==Haftowane oprawy==
−
(ang. embordered bookbindings, fr. reliures en broderie, niem. Stickereieinbände)
+
(ang. embroidered bindings; fr. reliures en broderie; niem. Stickereieinbände)
  
−
Oprawy, których obleczenie zostało ozdobione haftem. Podłożem do haftu były tkaniny, a haft stanowił pierwotnie zamiennik drogich tkanin brokatowych. Haft nie jest techniką introligatorską, najczęściej przeznaczony na oprawę użytek był wcześniej przygotowany i pokryty haftem poza pracownią introligatorską, introligator tylko wprawiał go w okładkę.  
+
Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. Oprócz wyspecjalizowanych hafciarek dekoracje tego rodzaju wykonywały amatorki.
−
 
+
W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w.
−
Pod względem technicznym rozróżnia się hafty ze względu na podłoże: haft na aksamicie, atłasie i płótnie. Haft wykonywano nićmi, używano doń kamieni szlachetnych, korali, pereł, naszywano taśmy, druciki, sznureczki, spirale, bajorki, cekiny, borty i inne wyroby pasmanteryjne wykonane z użyciem metali szlachetnych. Stosowano różne ściegi hafciarskie, takie jak ścieg wypukły na podkładzie, ścieg płaski, satynowy, kładziony, za igłą, sznureczkowy, łańcuszkowy, rozłupany, krzyżykowy i inne oraz stosowano aplikacje. Specyficznym rodzajem był haft drobnymi koralikami na kanwie, którym pokrywano całą powierzchnię na podobieństwo mozaiki.
+
−
 
+
−
Haftem ozdabiano szczególnie wytworne oprawy, zwłaszcza księgi liturgiczne, modlitewniki, księgi związane z ceremoniałem świeckim, oprawy dokumentów o szczególnej randze, egzemplarze dedykacyjne i przeznaczone na prezenty, sztambuchy, teki czy pugilaresy. Oprawy haftowane nie stanowiły dobrej ochrony dla bloku, przeciwnie, zwykle były delikatne i same wymagały ochronnego futerału.
+
−
 
+
−
Ikonografia opraw haftowanych obejmuje przede wszystkim dekoracje heraldyczne, ornamentykę roślinną i dekoracje figuralne, zwłaszcza sceny biblijne, przedstawienia symboliczne i portrety.
+
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
  
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Aksamitne oprawy]] <br>
 +
[[Almanachów oprawy]] <br>
 +
[[Tekstylne oprawy]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
File:Modlitewnik Anny Jagielonki.jpg|Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę
+
Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, fot. wg Coron, Lefèvre 1995.jpg | Oprawa haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
−
File:Haftowana koralikami.jpg|Oprawa haftowana koralikami, ok. 1833.
+
Plik:Haftowane oprawy, Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła czarnego, prawdopodobnie Wilno, po 1552, fot. wg Nikałajew 2009.jpg | Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła "Czarnego", prawdopodobnie Wilno, po 1552, repr. wg: Nikałajew 2009
 +
File:Modlitewnik Anny Jagielonki.jpg|Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582
 +
Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, reliures.bnf.f.jpg | Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
 +
Plik:Haftowane oprawy, Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, Pierpont Morgan Library.jpg | Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork
 +
Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana, Francja, ok. 1651, fot. wg Coron, Lefèvre 1995.jpg | Oprawa haftowana, Francja, ok. 1651, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
 +
Plik:Haftowane oprawy, Opr. haftowana na jedwabiu z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., BnF, reliures.bnf.fr.jpg | Oprawa haftowana na jedwabiu, z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., fot. wg: BnF, reliures.bnf.fr
 +
Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, fot. wg von Arnim 1992.jpg | Oprawa haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, repr. wg: von Arnim 1992
 +
Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
 +
Plik:Haftowane oprawy, opr. aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
 +
Plik:Haftowane oprawy, Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2
 +
Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
 +
File:Haftowana koralikami.jpg|Oprawa haftowana koralikami, Polska, ok. 1840.
  
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
−
 
+
# Davenport 1899;
−
# Tomaszewski J., Oprawy haftowane i tekstylne z XVI-XIX wieku w zbiorach polskich, Warszawa 2013.
+
# Schreiber 1948, szp. 1380-1381;
 +
# EWOK 1971, szp. 1700-1701;
 +
# von Arnim 1992, nr kat. 79, 106, 124 i in.;
 +
# Coron, Lefèvre 1995;
 +
# Tomaszewski 2013, t. 1-2.
  
 
----
 
----
−
Autor: '''E.P.'''
+
Autor: '''A.W.'''

Aktualna wersja na dzień 16:10, 3 sty 2022

Haftowane oprawy

(ang. embroidered bindings; fr. reliures en broderie; niem. Stickereieinbände)

Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. Oprócz wyspecjalizowanych hafciarek dekoracje tego rodzaju wykonywały amatorki. W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Aksamitne oprawy
Almanachów oprawy
Tekstylne oprawy

Grafika

  • Oprawa haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995

  • Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła "Czarnego", prawdopodobnie Wilno, po 1552, repr. wg: Nikałajew 2009

  • Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582

  • Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr

  • Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork

  • Oprawa haftowana, Francja, ok. 1651, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995

  • Oprawa haftowana na jedwabiu, z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., fot. wg: BnF, reliures.bnf.fr

  • Oprawa haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, repr. wg: von Arnim 1992

  • Oprawa haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2

  • Oprawa aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2

  • Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2

  • Oprawa haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2

  • Oprawa haftowana koralikami, Polska, ok. 1840.

Przypisy

  1. Davenport 1899;
  2. Schreiber 1948, szp. 1380-1381;
  3. EWOK 1971, szp. 1700-1701;
  4. von Arnim 1992, nr kat. 79, 106, 124 i in.;
  5. Coron, Lefèvre 1995;
  6. Tomaszewski 2013, t. 1-2.

Autor: A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Haftowane_oprawy&oldid=16326”