Ikonografia opraw: Różnice pomiędzy wersjami
(→Przypisy) |
|||
| (Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | ==Ikonografia opraw== | + | ==Ikonografia opraw== |
| − | + | (ang. the iconography of bindings; fr. iconographie de la reliure) | |
| + | Motywy opraw książkowych, ujmowanych całościowo (okładziny lub jedna z okładzin z grzbietem) lub fragmentarycznie (grzbiet, krawędzie okładzin i zapięcia wyłaniające się zza rozwartych kart), są naturalnymi elementami przedstawień woluminów we wszelkich dziedzinach sztuk plastycznych. | ||
| + | |||
| + | Z perspektywy badań tegumentologicznych największą wartość poznawczą mają wizerunki rzeźbiarskie i malarskie (zwłaszcza tablicowe i książkowe). Pierwsze z nich ukazują księgi trójwymiarowo i nierzadko w kolorze (np. figury świętych z książkowym atrybutem, nagrobki i epitafia, pomniki). Dzieła malarskie, szczególnie z ery średniowiecza i renesansu, odznaczają się zaś drobiazgowością w odwzorowaniu struktury i dekoracji opraw, jak typ dzieła (np. sakwowa, płaszczowa, złotnicza), materiał obleczenia, okucia i zapięcia, ornamenty i herby na okładzinach, złocenia i cyzelowania obcięć kart. W kręgu bizantyńskim i łacińskim oprawne księgi, symbolizujące m.in. Mądrość Bożą lub Słowo Boże, widnieją jako atrybut w wizerunkach Maiestas Domini, Chrystusa Pantokratora, apostołów (w tym zwłaszcza ewangelistów), Ojców Kościoła i licznych świętych. Znajdują się też w scenach biblijnych, jak Zwiastowanie, Nauczanie w świątyni, Modlitwa w Ogrójcu i in. Od wczesnego średniowiecza są stałym elementem wizerunków autorów ksiąg (ewangelistów, Ojców Kościoła, pisarzy zakonnych i świeckich, w tym literatów) lub scen dedykowania księgi świętej postaci (np. Matce Bożej, patronowi klasztoru), umieszczanych na początku tekstu. Widnieją też w scenach wręczania woluminu przez autora/wykonawcę księgi możnemu zleceniodawcy lub zleceniodawczyni. | ||
| + | |||
| + | W renesansowych Włoszech (XV w.), a później na zachodzie Europy (XVI w.), do repertuaru tradycyjnych – w zdecydowanej większości religijnych – przedstawień z motywem pojedynczej księgi lub większej liczby oprawnych woluminów (np. wizerunki św. Hieronima w pracowni) doszły portrety papieży, władców i ich żon, humanistów oraz innych reprezentantów elit (np. liczne portrety Erazma z Rotterdamu, portret Benedykta z Koźmina). | ||
| + | |||
| + | Oprawne księgi widnieją też w niezliczonych portretach (lub para-portretach, jak słynny ''Bibliotekarz'' Giuseppe Arcimboldiego) z kolejnych epok, aż po XX w. W zależności od m.in. artystycznych konwencji epoki oraz indywidualnej koncepcji artysty i portretowanego, dzieła te odznaczają się bardziej lub mniej dokładnym oddaniem wyglądu oprawy. Między XVI a XVIII w. wydatnie poszerzył się zakres tematów dzieł malarskich (oraz w innych dziedzinach plastyki), w których ukazywano oprawną księgę: np. martwe natury vanitas, tzw. martwe natury książkowe, przedstawienia emblematyczne i alegoryczne, sceny historyczne, dzieła trompe-l'oeil (zwłaszcza tzw. quodlibet). | ||
| + | |||
| + | W sztuce XX w., szczególnie po II wojnie światowej, motyw oprawnej książki podejmowany jest coraz rzadziej. Wyjątkowy charakter artystyczny i dokumentacyjny ma zbiór malowanych reprodukcji opraw (na ogół poloników) autorstwa Dominika Witke-Jeżewskiego (wybór obiektów) i Władysława Sztolcmana (rysunki), tworzony od ok. 1909 r. pt. Kopje opraw do książek (z superekslibrisami) znajdujących się w bibliotekach warszawskich […] (w zbiorach MNW). W ostatnich dekadach nowatorskich ujęć książki dostarcza tzw. art book (np. Jarosław Kozłowski, ''Biblioteka'', 1995). | ||
| + | |||
| + | Wartość naukowa tego rodzaju przedstawień jest ogromna: są źródłem informacji o roli oprawnych ksiąg w kulturze religijnej i świeckiej, ewolucji ich form w poszczególnych epokach i krajach, rozpowszechnieniu i sposobach użytkowania różnych typów opraw, itp. | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | + | Plik:Oprawa gotycka; detal rzeźby św. Jana Ewangelisty, Wrocław, 2 tercja XIV w., MNWr, foto. A. Wagner.JPG | Oprawa gotycka, detal rzeźby św. Jana Ewangelisty, Wrocław, 2 tercja XIV w., MNWr, fot. A. Wagner | |
| − | + | Plik:Ołtarz gandawski.jpg | Luksusowa oprawa płaszczowa, detal Ołtarza Gandawskiego, Jan van Eyck, przed 1432, źródło: domena publiczna | |
| + | Plik:Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner.jpg | Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Oprawa gotycka. Detal kompozycji ołtarza św. Bartłomieja, Mistrz Ołtarza św. Bartłomieja, Niemcy, 4 ćw. XV w., Alte Pinakothek, Monachium.JPG | Oprawa gotycka, detal kompozycji ołtarza św. Bartłomieja, Mistrz Ołtarza św. Bartłomieja, Niemcy, 4 ćw. XV w., Alte Pinakothek, Monachium, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Sygn. obr. 1.jpg | Oprawy gotyckie różnego rodzaju, detal miniatury z wizerunkiem pisarza, XV w., źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Sygn. obr. 2.jpg | Oprawy gotyckie różnego rodzaju, detal miniatury z wizerunkiem pisarza, XV w., źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Stwosz.jpg | Oprawa gotycka, detal epitafium Kallimacha w kościele dominikanów w Krakowie, Wit Stwosz, ok. 1501, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal rzeźby śląskiej z pocz. XVI w., MNWr, fot. AW.jpg | Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal rzeźby śląskiej, pocz. XVI w., MNWr, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Ikonografia opraw, Biskup podczas nabożeństwa, Pontyf. Erazma Ciołka, Kraków 1506.1518, B Czart MNK POLONA.jpg | Oprawa mszału lub pontyfikału w scenie nabożeństwa odprawianego przez biskupa, miniatura w Pontyfikale Erazma Ciołka, Kraków 1506-1518, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl | ||
| + | Plik:DSC02492.JPG | Oprawa gotycka, detal Tryptyku ze Skórek, 1545 r., Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie, fot. A. Wagner | ||
| + | Plik:Ren4.jpg | Oprawa renesansowa z superekslibrisem ks. Federico da Montefeltre, detal portretu ks. F. da Montefeltre z synem, Pedro Berruguete, ok. 1475, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Ren2.jpg | Oprawy różnego rodzaju, detal fresku ze św. Hieronimem, Domenico Ghirlandaio, Florencja, ok. 1480, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Ren3.jpg | Oprawa renesansowa kieszonkowego formatu, detal portretu dziewczyny, Agnolo Bronzino, ok. 1545, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Ren6.jpg | Oprawy różnego rodzaju, Bibliotekarz, Giuseppe Arcimboldo, 1566, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Bar1.jpg | Oprawy barokowe z superekslibrisami | detal obrazu pt. Jean-Baptiste Colbert prezentuje Ludwikowi XIV członków Akademii Sztuk, Henri Testelin,1667, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Bar2.jpg | Oprawy pergaminowe, Martwa natura vanitas, malarz lejdejski, Alte Pinakothek, Monachium, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Bar4.jpg | Oprawy pergaminowe, Biblioteka, Giuseppe Maria Crespi, ok. 1725, źródło: domena publiczna | ||
| + | Plik:Ikonografia opraw, rys. w Pisma i rysunki J. K. Lavatera, 1783, BCzartMNK, POLONA2.jpg |Oprawy książek jako detal kompozycji portretowej w zbiorze pism i rysunków J. K. Lavatera, 1783, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl | ||
| + | Plik:Ikonografia opraw, Projekt s. tyt. do Kopje opraw do książek..., D. Witke Jeżewski, Władysław Sztolcman, po 1909 r. fot. cyfrowe.mnw.jpg | Projekt strony tytułowej do albumu pt. ''Kopje opraw do książek (z superekslibrisami) znajdujących się w bibliotekach warszawskich'', Dominik Witke-Jeżewski, Władysław Sztolcman, po 1909 r., MNW, Warszawa, fot.: www.cyfrowe.mnw.pl | ||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 18: | Linia 51: | ||
# Guze 1977, s. 221-238. | # Guze 1977, s. 221-238. | ||
# Białostocki 1988, s. 42-63. | # Białostocki 1988, s. 42-63. | ||
| − | # Tondel 2001, s. 241-251. | + | # Wyczański 1991, s. 163-171; |
| − | # Mikocka-Rachubowa 2011, s. 219-241 | + | # Dupuigrenet Desroussilles 1995, s. 105-118; |
| − | + | # Neumüllers-Klauser, Oppitz 1995, s. 77-92; | |
| + | # Tümpel 1995, 86-87, s. 191-217; | ||
| + | # von Rabenau 1996, s. 267-270; | ||
| + | # Gusso 2001, s. 138-165; | ||
| + | # Tondel 2001, s. 241-251; | ||
| + | # Gruchała 2002, s. 157-161; | ||
| + | # Storm van Leeuwen 2004, s. 30-52; | ||
| + | # Mikocka-Rachubowa 2011, s. 219-241; | ||
| + | # Tomaszewski 2017. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 21:07, 1 paź 2021
Spis treści
Ikonografia opraw
(ang. the iconography of bindings; fr. iconographie de la reliure)
Motywy opraw książkowych, ujmowanych całościowo (okładziny lub jedna z okładzin z grzbietem) lub fragmentarycznie (grzbiet, krawędzie okładzin i zapięcia wyłaniające się zza rozwartych kart), są naturalnymi elementami przedstawień woluminów we wszelkich dziedzinach sztuk plastycznych.
Z perspektywy badań tegumentologicznych największą wartość poznawczą mają wizerunki rzeźbiarskie i malarskie (zwłaszcza tablicowe i książkowe). Pierwsze z nich ukazują księgi trójwymiarowo i nierzadko w kolorze (np. figury świętych z książkowym atrybutem, nagrobki i epitafia, pomniki). Dzieła malarskie, szczególnie z ery średniowiecza i renesansu, odznaczają się zaś drobiazgowością w odwzorowaniu struktury i dekoracji opraw, jak typ dzieła (np. sakwowa, płaszczowa, złotnicza), materiał obleczenia, okucia i zapięcia, ornamenty i herby na okładzinach, złocenia i cyzelowania obcięć kart. W kręgu bizantyńskim i łacińskim oprawne księgi, symbolizujące m.in. Mądrość Bożą lub Słowo Boże, widnieją jako atrybut w wizerunkach Maiestas Domini, Chrystusa Pantokratora, apostołów (w tym zwłaszcza ewangelistów), Ojców Kościoła i licznych świętych. Znajdują się też w scenach biblijnych, jak Zwiastowanie, Nauczanie w świątyni, Modlitwa w Ogrójcu i in. Od wczesnego średniowiecza są stałym elementem wizerunków autorów ksiąg (ewangelistów, Ojców Kościoła, pisarzy zakonnych i świeckich, w tym literatów) lub scen dedykowania księgi świętej postaci (np. Matce Bożej, patronowi klasztoru), umieszczanych na początku tekstu. Widnieją też w scenach wręczania woluminu przez autora/wykonawcę księgi możnemu zleceniodawcy lub zleceniodawczyni.
W renesansowych Włoszech (XV w.), a później na zachodzie Europy (XVI w.), do repertuaru tradycyjnych – w zdecydowanej większości religijnych – przedstawień z motywem pojedynczej księgi lub większej liczby oprawnych woluminów (np. wizerunki św. Hieronima w pracowni) doszły portrety papieży, władców i ich żon, humanistów oraz innych reprezentantów elit (np. liczne portrety Erazma z Rotterdamu, portret Benedykta z Koźmina).
Oprawne księgi widnieją też w niezliczonych portretach (lub para-portretach, jak słynny Bibliotekarz Giuseppe Arcimboldiego) z kolejnych epok, aż po XX w. W zależności od m.in. artystycznych konwencji epoki oraz indywidualnej koncepcji artysty i portretowanego, dzieła te odznaczają się bardziej lub mniej dokładnym oddaniem wyglądu oprawy. Między XVI a XVIII w. wydatnie poszerzył się zakres tematów dzieł malarskich (oraz w innych dziedzinach plastyki), w których ukazywano oprawną księgę: np. martwe natury vanitas, tzw. martwe natury książkowe, przedstawienia emblematyczne i alegoryczne, sceny historyczne, dzieła trompe-l'oeil (zwłaszcza tzw. quodlibet).
W sztuce XX w., szczególnie po II wojnie światowej, motyw oprawnej książki podejmowany jest coraz rzadziej. Wyjątkowy charakter artystyczny i dokumentacyjny ma zbiór malowanych reprodukcji opraw (na ogół poloników) autorstwa Dominika Witke-Jeżewskiego (wybór obiektów) i Władysława Sztolcmana (rysunki), tworzony od ok. 1909 r. pt. Kopje opraw do książek (z superekslibrisami) znajdujących się w bibliotekach warszawskich […] (w zbiorach MNW). W ostatnich dekadach nowatorskich ujęć książki dostarcza tzw. art book (np. Jarosław Kozłowski, Biblioteka, 1995).
Wartość naukowa tego rodzaju przedstawień jest ogromna: są źródłem informacji o roli oprawnych ksiąg w kulturze religijnej i świeckiej, ewolucji ich form w poszczególnych epokach i krajach, rozpowszechnieniu i sposobach użytkowania różnych typów opraw, itp.
Zobacz też
Grafika
Oprawa gotycka, detal rzeźby św. Jana Ewangelisty, Wrocław, 2 tercja XIV w., MNWr, fot. A. Wagner
Luksusowa oprawa płaszczowa, detal Ołtarza Gandawskiego, Jan van Eyck, przed 1432, źródło: domena publiczna
Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal ołtarza św. Barbary, Wrocław, 1447, MNW, fot. A. Wagner
Oprawa gotycka, detal kompozycji ołtarza św. Bartłomieja, Mistrz Ołtarza św. Bartłomieja, Niemcy, 4 ćw. XV w., Alte Pinakothek, Monachium, fot. A. Wagner
Oprawy gotyckie różnego rodzaju, detal miniatury z wizerunkiem pisarza, XV w., źródło: domena publiczna
Oprawy gotyckie różnego rodzaju, detal miniatury z wizerunkiem pisarza, XV w., źródło: domena publiczna
Oprawa gotycka, detal epitafium Kallimacha w kościele dominikanów w Krakowie, Wit Stwosz, ok. 1501, fot. A. Wagner
Oprawa gotycka - tzw. sakwowa, detal rzeźby śląskiej, pocz. XVI w., MNWr, fot. A. Wagner
Oprawa mszału lub pontyfikału w scenie nabożeństwa odprawianego przez biskupa, miniatura w Pontyfikale Erazma Ciołka, Kraków 1506-1518, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa gotycka, detal Tryptyku ze Skórek, 1545 r., Muzeum Archidiecezjalne w Gnieźnie, fot. A. Wagner
Oprawa renesansowa z superekslibrisem ks. Federico da Montefeltre, detal portretu ks. F. da Montefeltre z synem, Pedro Berruguete, ok. 1475, źródło: domena publiczna
Oprawy różnego rodzaju, detal fresku ze św. Hieronimem, Domenico Ghirlandaio, Florencja, ok. 1480, źródło: domena publiczna
Oprawa renesansowa kieszonkowego formatu, detal portretu dziewczyny, Agnolo Bronzino, ok. 1545, źródło: domena publiczna
Oprawy różnego rodzaju, Bibliotekarz, Giuseppe Arcimboldo, 1566, źródło: domena publiczna
Oprawy barokowe z superekslibrisami | detal obrazu pt. Jean-Baptiste Colbert prezentuje Ludwikowi XIV członków Akademii Sztuk, Henri Testelin,1667, źródło: domena publiczna
Oprawy pergaminowe, Martwa natura vanitas, malarz lejdejski, Alte Pinakothek, Monachium, źródło: domena publiczna
Oprawy pergaminowe, Biblioteka, Giuseppe Maria Crespi, ok. 1725, źródło: domena publiczna
Oprawy książek jako detal kompozycji portretowej w zbiorze pism i rysunków J. K. Lavatera, 1783, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Projekt strony tytułowej do albumu pt. Kopje opraw do książek (z superekslibrisami) znajdujących się w bibliotekach warszawskich, Dominik Witke-Jeżewski, Władysław Sztolcman, po 1909 r., MNW, Warszawa, fot.: www.cyfrowe.mnw.pl
Przypisy
- Glauning 1926, s. 149-150.
- Majkowski 1932.
- Alker L. i H. 1966.
- Guze 1977, s. 221-238.
- Białostocki 1988, s. 42-63.
- Wyczański 1991, s. 163-171;
- Dupuigrenet Desroussilles 1995, s. 105-118;
- Neumüllers-Klauser, Oppitz 1995, s. 77-92;
- Tümpel 1995, 86-87, s. 191-217;
- von Rabenau 1996, s. 267-270;
- Gusso 2001, s. 138-165;
- Tondel 2001, s. 241-251;
- Gruchała 2002, s. 157-161;
- Storm van Leeuwen 2004, s. 30-52;
- Mikocka-Rachubowa 2011, s. 219-241;
- Tomaszewski 2017.
Autor: A.W.
