Zapięcia oczkowe: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(→‎Zobacz też)
 
(Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Zapięcia oczkowe==
 
==Zapięcia oczkowe==
−
(niem. Ӧsenverschluss)
+
(ang. peg and strap fastenings, strap and pin fastenings; niem. Ӧsenverschluss)
−
Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, w którą wchodzi bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.
+
−
===Wersje zapięć oczkowych===
+
−
* Zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1)
+
−
.
+
−
Oczko do zamykania kodeksów poprzez zawieszenie na bolcu mogło być w tym rodzaju zapięcia zawieszone na pasie. W tym celu pasek przeprowadzano przez oczko i składano go na pół. Drugim rodzajem stosowanego oczka była płytka z oczkiem, która była zgięta w pół i okalała końcówkę paska, a całość łączenia wzmacniano nitem.
+
−
Pasek w zapięciu był przytwierdzony do okładziny poprzez przeciągnięcie go przez okładzinę i przymocowanie gwoździami lub ozdobnymi gwoździami albo przez przymocowanie do płytki metalowej mocującej, która była przytwierdzona na nity do drugiej okładziny.
+
−
Płytka oczkowa może być tutaj wykonana z kości słoniowej, która przyszyta do skórzanego paska lub z metalu przynitowanego so paska. Trzeci sposób to zastosowanie podwójnego oczka – jedno oczko służył do zawieszania na bolcu, drugie do łączenia z nitowanym oplotem składającym się z trzech łańcuszków – tzw. grecka sprzączka.
+
  
 +
Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, które nasuwa się na bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.
  
−
 
+
===Wersje zapięć oczkowych===
−
: poprzez wbicie prostego zaostrzonego bolca w okładzinę lub przez przebicie pokrywy i zabezpieczenie jej płytką metalową u nasady i szczytu, co pozwalało na większa jego stabilność. Z czasem zaczęto stosować blaszkę trzpieniową przymocowaną do okładziny, usytuowana przy krawędzi kodeksu, z której wystawał bolec (XVI-XIX wiek). Płytka trzpieniowa mogła być płaska, tj. była przytwierdzona jedynie do wierzchu okładzin, zgięta – przez co zasłaniała również fragment krawędzi okładziny; lub podwójnie zgięta – okalająca okładzinę od strony wierzchniej, zachodząca na krawędź i wywijająca się na wewnętrzną część okładziny.
+
* Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1, 2). W kodeksach romańskich oczko zaczęto zastępować metalową płytką z wyciętym oczkiem. Zapinki te przybierały rozmaite formy (il. 3). Zapinka była mocowana do tylnej okładziny skórzanym paskiem lub metalową blaszką z zawiasem na krawędzi.
−
Oczko lub płytka oczkowa połączone są ze skórzanym paskiem okalającym wolną krawędź kodeksu, przechodzącym z jednej okładziny na drugą. Samo oczko może występować w skórzanym pasku lub na płytce metalowej połączonej z paskiem.
+
* Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się z bolca umieszczonego na na krawędzi okładziny i zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 4).
−
Sama płytka oczkowa może występować jako jednoczęściowa płytka wykonana z mosiądzu lub brązu. Skórzany pasek z metalową płytka łączony jest za pomocą nitów, spotyka się również dodatkową płytkę osłaniającą sponią część przebitego fragmentu skóry. Drugi sposób montażu polega na zastosowaniu dwóch metalowych płytek połączonych ze sobą za pomocą sworznia, system ten zbudowany jest z dwóch płytek – płytki oczkowej oraz płytki złożonej w pół, która obejmuje końcówkę skórzanego paska i przytwierdzona jest nitem.
+
* Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej na skórzanym pasku mocowanej do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia występuje w Europie od XVI w. (il. 5)
−
 
+
* Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 6).  
−
 
+
* Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na okładzinie - składa się z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny oraz zapinki oczkowej przybierającej rozmaite formy. Stosowane od XIV/XV w. (il. 7).
−
 
+
−
Metalowe zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny
+
−
W całości wykonane z metalu zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny powstało w XIX wieku. Jest ono zbudowane z bolca przymocowanego do krawędzi okładziny, metalowej płytki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową, która przymocowana jest do drugiej okładziny. Bolec mógł występować tutaj w dwóch formach – wbity do krawędzi okładziny lub jako bolec stanowiący część płytki trzpieniowej przymocowanej do okładziny.  
+
−
 
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej zbudowane jest z bolca przytwierdzonego do płytki trzpieniowej, przez co wystaje on nad krawędzią okładziny, blaszki oczkowej ze skórzanym paskiem oraz płytką mocującą pasek do dolnej okładziny lub gwoździami ozdobnymi. Występuje w Europie od XVI wieku.  
+
−
 
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem zbudowane jest z bolca przymocowanego do płytki trzpieniowej, płytki oczkowej, płytki zawiasowej oraz sworznia mocującego blaszki. W okresie od drugiej połowy XIX do XX wieku spotyka się też płytki oczkowe zakręcone spiralnie, które wykonywano z mosiądzu lub stopu niklu.  
+
−
 
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami
+
−
Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami jest zbudowane z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny, płytki oczkowej w formie zawiasowej, która połączona jest sworzniem z płytka zawiasową, oraz płytki mocującej zawiasowej połączonej przez nity z drugą okładziną oraz sworzniem z płytką zawiasową. Ten typ zapięcia opracowany został w latach 30’ XX wieku w Bauhaus w Weimarze przez Otto Dorfnera i używany był przez niego do lat 50 XX wieku.  
+
−
 
+
−
 
+
−
===Lista===
+
−
 
+
−
* Punkt 1
+
−
* Punkt 2
+
−
** Punkt 2.1
+
−
** Punkt 2.2
+
−
* Punkt 2
+
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
  
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Zamknięcia kodeksów]] <br>
 +
[[Zapięcia kodeksów]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
File:Bookbinders_2.jpg|Obrazek 1
+
File:Szirmai byz fast s. 82.jpg|il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)
 +
File:Szirmai carolin fastening s. 131.jpg|il. 2. Różne formy najprostszych zapinek oczkowych i pasków mocujących stosowane w kodeksach karolińskich (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 131)
 +
File:Adler ocz s.1.jpg|il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
 +
File:Adler ocz4 s.1.jpg|il. 4. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
 +
File:Adler ocz 2 s.1.jpg|il. 5. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
 +
File:Adler ocz5 s. 1.jpg|il. 6. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
 +
File:Adler ocz3s.1.jpg|il. 7. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na powierzchni okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
  
 
</gallery>
 
</gallery>
Linia 51: Linia 32:
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
# Przypis 1
+
# Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 9-17.
 +
# Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 43-49.
 +
# Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding, New York 2017, s. 41-42, 81-83, 131-133, 166-169.
  
 
----
 
----
−
Autor: '''E.P.'''
+
Autor: '''M.P.B.'''

Aktualna wersja na dzień 13:00, 20 wrz 2021

Zapięcia oczkowe

(ang. peg and strap fastenings, strap and pin fastenings; niem. Ӧsenverschluss)

Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, które nasuwa się na bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.

Wersje zapięć oczkowych

  • Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1, 2). W kodeksach romańskich oczko zaczęto zastępować metalową płytką z wyciętym oczkiem. Zapinki te przybierały rozmaite formy (il. 3). Zapinka była mocowana do tylnej okładziny skórzanym paskiem lub metalową blaszką z zawiasem na krawędzi.
  • Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się z bolca umieszczonego na na krawędzi okładziny i zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 4).
  • Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej na skórzanym pasku mocowanej do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia występuje w Europie od XVI w. (il. 5)
  • Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 6).
  • Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na okładzinie - składa się z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny oraz zapinki oczkowej przybierającej rozmaite formy. Stosowane od XIV/XV w. (il. 7).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Zamknięcia kodeksów
Zapięcia kodeksów

Grafika

  • il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)

  • il. 2. Różne formy najprostszych zapinek oczkowych i pasków mocujących stosowane w kodeksach karolińskich (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 131)

  • il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)

  • il. 4. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)

  • il. 5. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)

  • il. 6. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)

  • il. 7. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na powierzchni okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 9-17.
  2. Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 43-49.
  3. Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding, New York 2017, s. 41-42, 81-83, 131-133, 166-169.

Autor: M.P.B.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Zapięcia_oczkowe&oldid=15700”