Łańcuch: Różnice pomiędzy wersjami
Z Leksykon oprawoznawczy
| Linia 6: | Linia 6: | ||
Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładziny, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku. | Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładziny, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku. | ||
| − | ==Elementy łańcucha== | + | ===Elementy łańcucha=== |
* Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek: | * Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek: | ||
** Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i) | ** Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i) | ||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
* Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne. | * Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne. | ||
* Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3). | * Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3). | ||
| − | Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5) | + | Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5). |
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Książki łańcuchowe]] <br> | ||
| + | [[Okucia]] <br> | ||
| + | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
File:Tabliczka i catena kór1a.jpg|il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis) | File:Tabliczka i catena kór1a.jpg|il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis) | ||
| Linia 23: | Linia 29: | ||
File:Uszko.JPG|il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring) | File:Uszko.JPG|il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring) | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| Linia 40: | Linia 43: | ||
# Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999.Przypis 1 | # Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999.Przypis 1 | ||
# Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń UMK 2012. | # Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń UMK 2012. | ||
| − | |||
---- | ---- | ||
| − | Autor: ''' | + | Autor: '''M.P.B.''' |
Wersja z 21:34, 1 wrz 2021
Spis treści
Łańcuch
(catenata, katenat) (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena, fr. chaîne)
Rodzaj okucia występujący na tzw. księgach łańcuchowych (łac. libri catenati) (il. 1).
Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładziny, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku.
Elementy łańcucha
- Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
- Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
- Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", w której na kancie wywiercony jest otwór, w którym umocowany jest sworzeń (ang. swivel, niem. Zwischenglied). Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się ze sworzniem. (il. 2, b,e)
- Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", do której przylutowane jest półogniwo. Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się z półogniwem. (il. 2, h)
- Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.
- Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).
Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Książki łańcuchowe
Okucia
Grafika
il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)
il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)
il. 4. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)
il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring)
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010.
- Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy.
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
- Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
- Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
- Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
- Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
- Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999.Przypis 1
- Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń UMK 2012.
Autor: M.P.B.
