Maryja: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 15:15, 4 lip 2021

Maryja

(Matka Boska)

Jeden z najpowszechniejszych motywów biblijnych występujących w dekoracji opraw. Pojawiał się już na późnoantycznych i wczesnośredniowiecznych oprawach z kości słoniowej (np. dyptyki pięcioczęściowe), zwłaszcza jako centralny wizerunek tronującej M. z Dzieciątkiem, otoczony scenami z życia Chrystusa. W czasach ottońskich popularne na liturgicznych ksiąg oprawach były plakiety z kości słoniowej z wizerunkiem M. z Dzieciątkiem, otoczone dekoracją złotniczą. Niekiedy finezyjnie opracowane, plastyczne figurki M. z Dzieciątkiem widnieją na złotniczych oprawach gotyckich z XIII-pocz. XVI w. Nieliczne iluminowane przedstawienia M. z D. znajdują się na malowanych oprawach z XIII-XIV w. Skromną ikonografię maryjną na oprawach romańskich reprezentuje kilka tłoków z tronującą M. z Dzieciątkiem (ok. 1165-po 1200). Znacznie bogatszą ikonografią cechują się zaś ślepo wyciskane oprawy gotyckie z XV-pocz. XVI w.: dominują na nich romboidalne lub okrągłe tłoki z Madonny Apokaliptycznej – w glorii promienistej (np. Mistrz Marii w Królewcu, Matthias Hadeber w Toruniu), ponadto okrągłe tłoki ze Zwiastowaniem, a także oryginalne wizerunki M. z D. imitujące figury rzeźbiarskie na konsolach, ukazywane na oprawach krakowskich kon. XV – pocz. XVI w. (np. Monogramista HA, Jan z Litwy). Z 2 poł. XV-1 poł. XVI w. znane są też plakiety ze sceną Zwiastowania oraz Koronacji M. (Niderlandy, Francja, Włochy, Anglia), jak również radełka z M. z D. (np. Konrad Baumgart w Gdańsku). Pokaźne wizerunki M. z D. lub sceny Zwiastowania widnieją też na niektórych nacinanych oprawach XV w. Na oprawach renesansowych 1 poł. XVI w. wyróżniają się różne odmiany i warianty polskich i czeskich medalionów z wizerunkami M. z D. lub Św. Anny Samotrzeć. Wizerunki M. z D. lub sceny Zwiastowania znajdują się też na stosunkowo nielicznych radełkach (np. Melchior Nering w Poznaniu i Toruniu). W okresie kontrreformacji 3 ćw. XVI-picz. XVII w. rozpowszechniły się w Rzeczypospolitej owalne, medalionowe plakiety z wizerunkami M. z D. na półksiężycu, M. i św. Jana pod krzyżem w scenie Ukrzyżowania, Św. Anny Samotrzeć oraz Pietá, wyciskane najczęściej w centrum górnej okładziny orientalizujących opraw. Ok. 1600 popularność zyskały też niewielkie tłoki z M. z D. wyciskane zazwyczaj na skromnych oprawach pergaminowych. Generalnie jednak w zdobnictwie opraw XVII-XVIII w. motyw M. stracił na znaczeniu. Niemniej okazałe wizerunki M. z D., Mater Dolorosa itp. widnieją na wielu złotniczych oraz haftowanych oprawach. W XIX w. różnorakie wizerunki M. (np. Immaculata, M. Boska Bolesna) widnieją na modlitewników oprawach. Nierzadko wykonano je w szlachetnych i oryginalnych technikach, jak malowidło na porcelanowym medalionie lub haft koralikowy. Wizerunki sceny z M. były też powszechne na wydawniczych oprawach XIX-pocz. XX w. Obecnie spotyka się je na nielicznych, artystycznych oprawach ksiąg religijnych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Biblijne motywy
Jezus Chrystus

Grafika

• 

  Tronująca Maryja z Dzieciątkiem oraz sceny z życia Marii na dyptyku pięcioczęściowym, oprawa ewangeliarza, ok. 550, BnF, Paryż, fot. wg: Ganz 2015

• 

  Plakieta z kości słoniowej z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem na oprawie złotniczej z X-XI w., Akwizgran, Skarbiec katedralny, fot. wg: Ganz 2015

• 

  Przykłady tłoków romańskich z motywem tronującej Maryi z Dzieciątkiem, XIIpocz. XIII w., repr. wg Schmidt-Künsemüller 1985

• 

  Maryja z Dzieciątkiem (Madonna Apokaliptyczna) na tłoku późnogotyckim, przerys wg: Goldschmidt 1967, t. 2

• 

  Wycisk tłoka gotyckiego z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem (Madonny Apokaliptycznej), Matthias Hadeber, Toruń, między 1479 a 1490, fot. wg: Garwoliński 2015

• 

  Młoda Maryja w wizerunku Świętej Anny Samotrzeć na plakiecie angielskiej, pocz. XVI w.,przerys wg: Goldschmidt 1967, t. 2

• 

  Postać Maryi w scenie Zwiastowania na plakiecie niderlandzkiej, 1 poł. XVI w., fot. wg: Fogelmark 1990

• 

  Futerał na książkę ze sceną Zwiastowania wykonaną w technice nacinanej, płn. Włochy, 4 ćw. XV w., fot. wg: Mazal 1990

• 

  Medalion z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem na oprawie renesansowej, Kraków, lata 20. XVI w., BJ Kraków

• 

  Medalion z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem na oprawie renesansowej, Praga, 1528, fot. wg: Voit 2020

• 

  Postać Maryi w scenie Zwiastowania jako detalu dekoracji radełkowania na oprawie Melchiora Neringa, lata 60. XVI w., fot. wg: Muraszko 2017

• 

  Wycisk plakiety medalionowej z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem (Madonny Apokaliptycznej), Polska, 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk plakiety medalionowej z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem (Madonny Apokaliptycznej), Polska, 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk plakiety medalionowej z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem (Madonny Apokaliptycznej), Polska, lata 80. XVI w.

• 

  Wycisk manierystycznej plakiety medalionowej ze sceną Zwiastowania, prawdopodobnie Czechy, 4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem (Madonny Apokaliptycznej), Polska, kon. XVI - pocz. XVII w.

• 

  Maryja z Dzieciątkiem, medalion złotniczy na oprawie barokowej, Polska, XVII w.

• 

  Wizerunek Maryi z Dzieciątkiem na haftowanej oprawie modlitewnika, Polska, przed 1850, fot. wg: Tomaszewski 2013, t. 2

Przypisy

1. Loubier 1926, il. 52, 54, 62 i in.;
2. Steenbock 1965, il. 14, 22, 162 i in.;
3. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXV, XLVIII, CI/il. 32, 39 i in.;
4. Laucevičius 1976, il. 15-16, 259-260, 289-310 i in.;
5. Ziesche, Becker 1977, s. 47;
6. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 197-200;
7. Schmidt-Künsemüller 1985, s. 219;
8. Fogelmark 1990, tabl. XI, XXI/a;
9. Mazal 1990, il. 22, 24, 49 i in.;
10. Jäger 2002, tabl. 82. 91;
11. Storm van Leeuwen 2011, tabl. 26-27, 35;
12. Tomaszewski 2013, t. 2, kat. LXXXI;
13. Garwoliński 2015, tabl. III, il. 2-3, 6-7;
14. Chlebus 2017, il. 1/15-16;
15. Muraszko 2017, il. 6;
16. Voit 2020, s. 69-72, 104, 301 i in.

Autor: A.W.