Hełm: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 16:18, 2 cze 2021

Hełm

Element wizerunku →herbu funkcjonujący od XIV w. jako symbol przynależności do stanu rycerskiego (jednak niekiedy stosowany też w herbach mieszczańskich). Kształt h. jako motywu heraldycznego zmieniał się wraz z ewolucją form uzbrojenia ochronnego. W najstarszych przedstawieniach (XIV-pocz. XV w.) występuje h. garnczkowy, w wizerunkach późnogotyckich (XV-pocz. XVI w.) dominuje przyłbica i tzw. „żabi pysk”, w renesansie i baroku (2 ćw. XVI-XVII w.) zostały one wyparte przez h. prętowy (turniejowy). Przejawem malejącego znaczenia h. w kulturze szlacheckiej XVIII-XIX w. było nadawanie mu w wizerunkach herbów fantazyjnych kształtów i nieproporcjonalnych rozmiarów względem tarczy bądź odwoływanie się do jego historycznych form. Zjawiska te odzwierciedlają się w dekoracjach opraw, w których h. występuje najczęściej jako znak własności, fundacji lub donacji księgi (superekslibris). Najczęściej motyw h. ukazywano wedle aktualnych kanonów heraldyki, jako osadzony na tarczy bądź kartuszu, w ujęciu na wprost, en trois quarts lub (najrzadziej) z boku. W herbach szlacheckich przeważnie integralnym elementem h. jest korona (generalnie nie występująca w herbach mieszczańskich) oraz przyczepione do niego labry.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Herb
Klejnot
Korona rangowa
Labry
Superekslibris

Grafika

• 

  Anachroniczna forma przyłbicy w typie "żabi pysk" jako hełmu w herbie superekslibrisowym, Wielkopolska, XVI w.

• 

  Anachroniczna forma przyłbicy w typie psi pysk jako hełmu w herbie superekslibrisowym, Wlk. Ks. Litewskie, 1545

• 

  Hełm prętowy w superekslibrisie z XVI w.

• 

  Sprymitywizowana forma hełmu prętowego w superekslibrisie Piotra Kmity, XVI w.

• 

  Hełmy prętowe w superekslibrisie haftowanym Radziwiłłów, po poł. XVI w.

Przypisy

1. Dudziński 1997, s. 25-27;
2. Sipayłło 1988;
3. Cubrzyńska-Leonarczyk 2001;
4. Wagner 2016.

Autor: A.W.