Ewangeliści: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 12:25, 25 kwi 2021

Ewangeliści

(ang. Four Evangelists)

Wizerunki czterech ewangelistów (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana) należą do najczęstszych przedstawień religijnych na oprawach kręgu łacińskiego i bizantyńskiego. Jednak ze względu na swą formalną złożoność ukazywane były znacznie rzadziej niż ewangelistów symbole. Na średniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych ich całopostaciowe lub popiersiowe wizerunki, ujęte podczas zapisywania ewangelii na pulpicie (często z wnętrzem celi lub symboliczną architekturą w tle), umieszczano w narożach bądź na osiach kompozycji okładzin, których centrum wyznacza motyw np. Maiestas Domini lub krzyża. W XVI w. popularność zyskały różne odmiany radełek z popiersiami lub półpostaciami e. (widniejących w oknach nakrytych łukiem, z imionami pod parapetem bądź bez architektonicznego obramienia), niekiedy zestawianymi z ich symbolami jako samodzielnymi przedstawieniami w medalionach. Na wielu innych radełkach postaci e. zestawiano z Chrystusem Salwatorem (liczne przykłady w introligatorstwie polskim). Na przełomie XVI-XVII w. popularność w Rzeczypospolitej (zwłaszcza w Wlk. Księstwie Litewskim) zyskały złocone, wklęsło-wypukłe ćwierć-medaliony ukazywane w narożach zwierciadła, przedstawiające e. z ich symbolami. Prawdopodobnie wpływ na to wywarły dekoracje ksiąg liturgicznych obrządku wschodniego. W kręgu tym podobne wizerunki – zarówno na oprawach skórzanych, jak złotniczych (nierzadko opracowane w technice emalii lub dekoracji malowanych na podkładzie ceramicznym) – były szeroko rozpowszechnione. Przez cały okres nowożytny medaliony lub inne kompozycje z wizerunkami e., ukazywane zazwyczaj w narożach okładzin, były też powszechne na złotniczych oprawach kręgu łacińskiego. Wedle podobnych schematów wizerunki e. ukazywane są na oprawach ksiąg liturgicznych (a szerzej – ksiąg o tematyce religijnej) w XIX-XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Apostołowie
Ewangelistów symbole
Święci pańscy

Grafika

• 

  Czterej ewangeliści na wczesnośredniowiecznej oprawie złotniczej, 3 ćw. X w., repr. wg: Steenbock 1965, nr kat. 29

• 

  Wizerunki ewangelistów w dekoracji radełkowej, XVI w.

• 

  Wizerunek ewangelisty Jana w dekoracji radełkowej, XVI w.

• 

  Wizerunek ewangelisty Jana w ćwierćmedalionie narożnym polskiej oprawy z ok. 1600 r.

• 

  Wizerunki ewangelistów na złotniczych, narożnych ćwierćmedalionach oprawy ewangeliarza, prawdopobnie XVIII w., Rzeczypospolita(?), BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl

Przypisy

1. Steenbock 1965, tabl. 32, 34, 45 i in.
2. Laucevičius 1976, il. 169, 247, 533 i in.
3. von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 35, 54.
4. Krzemiński, Tuchołka-Włodarska 1996, nr kat./il. 11, 37, 39 i in.
5. Adler 2010, s. il. 4/35, 8/12, 8/57-8/58 i in.,
6. Storm van Leeuwen 2011, nr kat./tabl. 60.

Autor: A.W.