Wachlarzowe oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(→‎Zobacz też)
Linia 1: Linia 1:
  
−
(fr. reliure à l'éventail), oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów →wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w.     
+
(fr. reliure à l'éventail)
 +
 
 +
Oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w.     
 
Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza warszawskich i krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).  
 
Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza warszawskich i krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==

Wersja z 15:39, 21 lut 2021

(fr. reliure à l'éventail)

Oprawy barokowe z dekoracją składającą się z motywów wachlarza, stanowiących dominujący lub jeden z wielu elementów kompozycji okładzin, a niekiedy też grzbietu. Na rozwinięcie się tego rodzaju dekoracji introligatorskiej wpływ wywarła powszechna w Europie na przełomie XVI i XVII w. moda na wyroby koronkarskie oraz związana z nią produkcja wzorników dla tej dziedziny rzemiosła. Na bazie tych inspiracji, około 1600 r. (przypuszczalnie nawet u schyłku XVI w.) pojawiły się pierwsze oprawy z dekoracją zawierającą motywy wachlarzy. Prawdopodobną ojczyzną w. o. jest Hiszpania, skąd w ciągu pierwszego dwudziestolecia XVII w. ich wzorce przeniknęły do Francji i Włoch. O ile jednak w pierwszym kraju zyskały one umiarkowaną popularność, zapewne wskutek konkurencji z lokalnymi, efektownymi formułami dekoracji introligatorskiej, o tyle w Italii uległy szerokiemu rozpowszechnieniu. Pod wpływem włoskim, nierzadko stymulowanym rzymskimi oprawami druków wykonywanymi dla zagranicznych dygnitarzy, tudzież bolońskimi i padewskimi oprawami dyplomów uniwersyteckich, około połowy XVII w. dekoracja w. pojawiła się w kręgu niemieckim, w Niderlandach i Anglii, a nawet w Skandynawii. Jak wskazują nieliczne, dotąd rozpoznane dzieła, prawdopodobnie już w latach 40. XVII w. w. o. zaczęto tworzyć na Dolnym Śląsku oraz w Polsce; najokazalsze dekoracje tego rodzaju wiążą się jednak z warsztatami gdańskimi, działającymi w latach 50.-60. XVII w. Motyw w. okazał się niezwykle żywotny, stosowano go bowiem w całej Europie aż po początek XVIII w. Na przestrzeni ponad stu lat rozwoju tej dekoracji wytworzyło się wiele odmian zarówno formy wachlarza (w tym tworzących go segmentów/płatków), jak i kompozycji, w których pojedyncze lub zwielokrotnione w. łączono z – zazwyczaj bardzo bogatą – dekoracją okładzin. Najbardziej typowe dla introligatorstwa romańskiego (zwłaszcza włoskiego) są kompozycje z wachlarzową rozetą w centrum zwierciadła i odpowiadającymi jej ćwierćkolistymi w. w jego wewnętrznych narożach; najczęściej pola między tymi elementami wypełnia profuzja filigranowych zdobień w typie pointillé, a obramienia tworzą floralne ornamenty. Bardziej wyrafinowane są kompozycje z centralną rozetą i w. narożnymi, obwiedzionymi zgeometryzowanymi, pustymi listwami, które tworzą różnokształtne pola szczelnie wypełnione delikatnymi ornamentami; do najwykwintniejszych dzieł tej grupy zalicza się oprawy z rzymskiej pracowni Gregorio i Giovanni’ego Andreoli („warsztat Rospigliosi’ego”), powstałe zwłaszcza w 3 ćw. XVII w.: przemyślny układ narożnych w., listew i drobniejszych motywów otacza zazwyczaj rozbudowaną kompozycję superekslibrisu herbowego. W niemieckich naśladownictwach włoskich w. o. wyróżniają się dzieła z czterema (lub więcej) wachlarzowymi rozetami w wydzielonych polach otoczonych pustymi (bądź ornamentalnymi) ramami; do tej grupy należy m.in. piękny egzemplarz w. o. wykonany prawdopodobnie w Gdańsku (zbiory PAN Biblioteki Gdańskiej, sygn. Ms 515). Na formę innych rodzimych (zwłaszcza warszawskich i krakowskich) w. o. wpływ mogły wywierać m.in. oprawy ksiąg francuskich (napływających do Rzeczypospolitej w dobie rosnących wpływów kulturalnych Francji), jak też oprawy dyplomów uniwersytetów włoskich, z którymi polscy absolwenci wracali do kraju (kolekcję takich dzieł posiada Biblioteka Jagiellońska).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Barokowe oprawy
Pointillé
Wachlarz

Grafika

  • Motyw wachlarza na oprawie z 1 poł. XVII w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

  • Oprawa wachlarzowa, Francja lub Włochy, XVII w., fot. wg: Strutyńska 1995

  • Oprawa wachlarzowa, Francja, 2 ćw. XVII w., BTNP Płock, fot. wg: Wagner 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1641, fot. wg: Jarosławiecka 1929

  • Oprawa wachlarzowa, Włochy, ok. 1684, repr. wg: Jarosławiecka 1929

  • Motywy wachlarza w dekoracji niemieckiej oprawy wachlarzowej, XVII w., fot. wg" Voit 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Niemcy, kon. XVII-pocz. XVIII w., fot. wg: Wagner 2020

  • Oprawa wachlarzowa, Polska, po 1644, ONB Wiedeń, fot. wg: www.polona.pl

  • Oprawa wachlarzowa, Warszawa, lata 60. XVII w., fot. wg: Jarosławiecka 1929

  • Wachlarzowa oprawa, Gdańsk, ok. 1670, WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa

  • Wachlarzowa oprawa, prawdopodobnie Toruń, kon. XVII-pocz. XVIII w., WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. A. Wagner

Przypisy

  1. Jarosławiecka 1929, s. 115-119;
  2. Colombo 1952, il. 147-149, tabl. XXII, XXXII;
  3. Lewicka-Kamińska 1972, s. 58;
  4. Devaux 1977, s. 130, 212-213;
  5. Mazal 1990, il. 183, 189;
  6. Ogonowska 1993, il. 41, 48, 53;
  7. Devauchelle 1995, s. 93, 175;
  8. Strutyńska 1995, nr kat. 61;
  9. Wagner 2014, s. 19-21;
  10. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, tabl. 61-62;
  11. Wagner 2019, nr kat./il. 166-167.

Autor: A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Wachlarzowe_oprawy&oldid=12161”