Tekst źródłowy strony Passe-partout

==Passe-partout==
(ang. mount, mat, matte; fr. passe-partout; niem. Passepartout)

Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik, rysunków, malarstwa na papierze i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej lub tekturowej ramki i podkładki.

Całość oprawy składa się z dwóch elementów, z których spodni stanowi tzw. "plecy" i na nim zamontowany jest oprawiany obiekt, zaś wierzchni ma wycięte okienko, w którego świetle jest on widoczny. Zazwyczaj okienko jest nieco mniejsze niż ów obiekt i przykrywa brzegi papieru, choć czasem, w celu wyeksponowania krawędzi, prezentuje się go w całości, w okienku większym niż sam obiekt. Okienko ma zwykle kształt prostokątny, choć wykonywano także formy zwieńczone łukiem, owalne lub fantazyjne.

Passe-partout służy do przechowywania i/lub eksponowania artystycznych obiektów wykonanych na papierze. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając obiekt przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem obiekt przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami passe-partout dodatkowo dekorowano. W celach ekspozycyjnych passe-partout wraz z obrazkiem jest umieszczone w oszklonej ramie.

Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie obiektów na grubsze papiery, kartony i tektury, →montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane ramy do ekspozycji akwareli. Początki passe-partout miały miejsce w Anglii. W 1825 roku w Anglii Wiliam Cole zaczął sprzedaż litografowanych kart, początkowo miały one zaznaczony kształt do samodzielnego wycinania, później sprzedawano je z wyciętymi okienkami. Sposób montowania grafik w passe-partout do przechowywania po raz pierwszy został zastosowany przez Williama May Scotta w British Museum około połowy XIX wieku. Jego oprawy składały się z dwóch części – podkładki i sklejonej z nią całą powierzchnią nakładki z wyciętym okienkiem.

Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Różne są sposoby zamontowania obiektu na podkładzie, początkowo naklejano go całą powierzchnią lub punktowo – zazwyczaj w narożnikach - bezpośrednio do podkładu, współcześnie zazwyczaj jest przyklejany za pomocą papierowych zawiasków, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż, czyli umieszczenie w narożnikach albo koszulce z papieru lub folii.

===Rodzaje passe-partout===

* Passe-partout, które stanowi arkusz papieru, kartonu, tektury często barwnych lub z dekoracyjną fakturą, w których wycięto okienko.  
* Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej tektury o zazwyczaj białym przekroju. 
* Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego papieru, którym oklejono wycięcie.
* Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami.

===Dekoracja passe-partout===
Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, złoconej lub barwnej listewki. W passe-partout typu francuskiego liczba elementów dekoracyjnych była znaczna, na kompozycję składały się złocone lub malowane obwódki, naklejane złocone papierowe listewki, często o wytłaczanej wzorzyście fakturze, paski barwnego papieru. Passe partout mogły być zbudowane z kilku okienek wykonanych z kartonów w różnych kolorach, bywały też pokrywane barwnymi a nawet wzorzystymi tkaninami.

===Album fotograficzny z passe-partout===  
Najwcześniejsze albumy przeznaczone na fotografie, tzw. klasyczne, wytwarzane od ok. 1860 roku były zbudowane z kart z passe-partout. 

Karty były wykonane z grubej tektury, wycięto w niej okienka o wielkości dopasowanej do rozmiarów fotografii formatowych i naklejono papier wierzchni z okienkami przykrywający brzegi tekturek zdjęć. Okienka czasem miały zaokrąglone narożniki lub kształty odmienne od prostokątnych, bywały przyozdabiane tłoczeniem lub złoceniem. Posiadały szczeliny pozwalające na wsunięcie fotografii.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Noże introligatorskie|Nóż do passe-partout]] <br>
[[Galanteria introligatorska]] <br>
[[Grafik oprawa]] <br>
[[Albumów oprawy]] <br>
[[Bordiura]] <br>
[[Montaż na podkładkach]] <br>

==Grafika==

<gallery>
File:Passe-partout.jpg|Budowa passe-partout.

</gallery>

==Przypisy==

# Kosek J., Konserwatorskie oprawianie grafiki w Muzeum Brytyjskim w Londynie, w: Zbiory biblioteczne, muzealne i archiwalne – badania i konserwacja, Toruń 2008, s. 140-142
# Garczewska-Semka K., Problem montażu kolekcjonerskiego rysunków na przykładzie kolekcji rodziny Potockich z Wilanowa - aspekty technologiczne i konserwatorskie. Praca doktorska, Warszawa 2018, s. 130.
# Loh E.M., Die Entwicklung der Montagen und Passepartouts an der Albertina in Wien von 1805 bis 2018, praca dyplomowa, Wien 2019.
# Zając I., Historia zabytkowych albumów do przechowywania fotografii, Warszawa 2017, s. 75, 80, 120-121, 266-267.
----
Autor: '''E.P.'''