Tekst źródłowy strony Kartuszowa dekoracja

(także: '''kartuszowe oprawy''', '''kartuszowa kompozycja''')

(fr. ''reliures à entrelacs'' [''et fond pointillé'']) 

Charakterystyczna dla manierystycznych opraw francuskich l. 50.-60. XVI w. dekoracja okładzin oparta na ornamentalnym kartuszu składającym się ze skomplikowanego układu wstęg (wstęgowy ornament), rollwerków oraz stylizowanych motywów floralnych i symbolicznych, często osadzanych na zakropkowanym, złoconym tle tzw. ''fond pointillé'' (zob. ''pointillé'', zn. 1). 
	Ukształtowanie się tych form nastąpiło pod kon. l. 40. XVI w. w dekoracji opraw ze szkoły Fontainebleau poprzez komplikowanie układów arabesek i wstęg (fr. ''entrelacs''), do których zaczęto dodawać elementy rollwerkowe (określane też jako „woluty” – fr. ''volutes'') i motywy symboliczne – w tym monogramy królewskie. Najwykwintniejsze dzieła tej grupy, określane jako ''reliures à grand decor'', mają w centrum superekslibris króla Henryka II otoczony wstęgowymi strukturami kartuszy przeplecionych z wiciami arabeskowymi (fr. ''rinceaux'') na gładkim tle skóry bądź f''ond pointillé''. Inne oprawy dla tego władcy mają bardziej przejrzystą kompozycję – z mniejszym kartuszem rollwerkowym w centrum, ujętym na osiach przez pomniejsze kartusze. Podobną tendencję widać też w niektórych paryskich oprawach dla króla Franciszka II z ok. 1560 r. Równocześnie jednak w pracowniach paryskich m.in. Introligatora Łuku Kupidyna i Gommara Estienne tworzono oprawy o rozbudowanych formach kartuszy z silniej zaakcentowanymi rollwerkami. Jednym z odbiorców takich dzieł był Jean Grolier oraz prominentni, zagraniczni klienci (np. Marcus Fugger), wśród których znajdowali się też Polacy (np. Wacław Ostroróg). Osobną grupą opraw z k. d. są mniejszego formatu dzieła (głównie lyońskie) z wyciskiem plakiety na całej okładzinie, ukazującym złożoną kompozycję kartuszową (określaną jako dekoracja à main levée oraz à la presse).  Niektóre formy kompozycji kartuszowych z lat 60. XVI w. wykazują pokrewieństwo z dekoracjami ''à la fanfare''. W 2 poł. XVI w. uproszczone naśladownictwa k. d. pojawiły się na plakietowych oprawach w innych krajach, m.in. Niderlandach i Niemczech. W XVII w. ową manierystyczną formułę dekoracji wyparły nowatorskie ornamenty. Do jej restytucji doszło dopiero w XIX w. na historyzujących oprawach. 


==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[à la fanfare oprawy]] <br>
[[Grolierowskie oprawy]] <br>
[[Kartusz]] <br>
[[Plakietowe oprawy]] <br>
[[Pointillé ]] <br>
[[Rollwerk]] <br>
[[Wstęgowy ornament]] <br>

==Grafika==

<gallery>

Plik:Up. Henryka II, Paryż, warsztat królewski, ok. 1550, Laffitte, Le Bars 1999.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla króla Francji - Henryka II, warsztat królewski, Paryż, ok. 1550, fot. wg Laffitte, Le Bars 1999

Plik:Paryż, prawdop. 1550, Bracz, fot. J. Noskowiak.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. J. Noskowiak, wg Baszko 2021 
Plik:Paryż, prawdop. 1550, BUW, Opalińska 2009.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, fot. wg Opalińska 2009, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Plik:Gommar Estienne, Grolier, Paryż, ok. 1553, von Arnim 1992.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla Jeana Groliera, Gommar Estinne, Paryż, ok. 1553, fot. wg von Arnim 1992 


Plik:Prawdop. Lyon, poł. XVI w., Strutyńska 2015.jpg | Oprawa z dekoracja kartuszową, prawdopodobnie Lyon, poł. XVI w., fot. wg Strutyńska 2015, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu 

Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart, MNK, POLONA.jpg | Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl 
Plik:Lyon po 1550, Devaux 1977.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Lyon, po 1550, fot. wg Devaux 1977

Plik:Kartuszowa dekoracja, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan.jpg | Oprawa plakietowa z dekoracją kartuszową, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan

Plik:Kartuszowa dekoracja, Niemcy 2 poł. XVI w. wg Schmidt.JPG | Oprawy plakietowe z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925


</gallery>

==Przypisy==

# Nixon 1965, kat. 126-128 i in.; 
# Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXIX, XCI-XCII i in.; 
# von Arnim 1992, kat. 40-42; 
# Devauchelle 1995, s. 50, 64-67; 
# Laffitte, Le Bars 1999, kat. 80, 84-86 i in.; 
# Opalińska 2009, il. 9; 
# Baszko 2021, s. 221-223.


----
Autor: '''A.W.'''