Tekst źródłowy strony Empirowe oprawy

==Empirowe oprawy==

(także: w stylu cesarstwa oprawy) (ang. French Empire style bindings)

oprawy, które pod względem czasu powstania i formy dekoracji stanowią późną odmianę klasycystycznych opraw, wykonanych między 1800 r. a schyłkiem 2 dekady-3 dekadą XIX w. Repertuar formalny dekoracji takich dzieł mieści się w stylu empire (stylu cesarstwa) obowiązującym we Francji pod rządami cesarza Napoleona I w latach 1800-1815. W porównaniu z wcześniejszymi dziełami klasycystycznymi w introligatorstwie, e. o. cechują przede wszystkim nowe motywy dekoracyjne, znamienne dla propagandy władzy cesarskiej: monogram „N[apoleon]”, orzeł cesarski (o stylizacji rzymskiej), pszczoły itp. Poza tym niezmiennie preferowano na nich motywy antykizujące, jak lira, waza (urna), palmeta. Dopełniały one ornamenty antykizujące, odwołujące się do sztuki starożytnej Grecji, Rzymu oraz Egiptu (szczególnie modnego po kampanii egipskiej Napoleona w latach 1798-1801), jak anthemion, meander, falowy ornament, czy też charakterystyczny ornament z arkadami, wazami i festonami używany przez wybitnego mistrza paryskiego, Jeana-Claude Bozeriana). Niezwykłą popularnością cieszyły się też wici roślinne, w tym zwłaszcza winorośl, określana we Francji jako ''feuille de vigne'' – liść winorośli. Na gruncie ogólnych założeń formalno-stylowych e. o. odznaczają się silną tendencją do przejrzystego układu prostokątnej, zazwyczaj wąskiej, ramy i obszernego zwierciadła. Najczęściej występuje pojedyncza lub podwójna rama ornamentalna (mniejsza – od zewnątrz i większa – od wewnątrz), wyzbyta ujmujących ją linii, bądź rama z podwójnych, złoconych linii, przecinających się w narożach. Ujmują one pojedynczy ornament, zaś w narożnych polach motyw dekoracyjny. Na dziełach o okazalszej dekoracji występuje kilka ram z różnymi ornamentami i bogatszymi dekoracjami w narożach. Pole zwierciadła najczęściej pozostaje puste lub wzbogacone herbem, monogramem lub innym motywem dekoracyjnym. Grzbiet był strefą chętnie pokrywaną bogatymi zdobieniami, np. mille points (''pointillé''), spopularyzowanymi zwłaszcza przez J.-C. Bozeriana. Wpływy cesarskiego stylu objęły nie tylko kraje sojusznicze i podbite przez Napoleona, ale nawet sięgając Rosji. Niekiedy dzieła inspirowane dziełami francuskimi cechują się wyrafinowaniem i bogactwem formalnym (np. oprawy Carla Lehmanna starszego w Berlinie, Lodigianiego w Mediolanie). W świetle obecnej wiedzy, na terenie Polski sztuka e. o. kwitła w Warszawie, głównie za sprawą pracowni Antoniego Oehla. Jego dzieła odznaczają się nie tylko znakomitym opanowaniem techniki, ale też wyczuciem formy i bogactwem dekoracji (mistrz ten stosował m.in. delikatny ornament o układzie kandelabrowym), łączonymi z wytwornymi materiałami obleczeniowymi. Także dzieła innych warszawskich, i prawdopodobnie wileńskich, introligatorów prezentują dobry poziom wykonawczy, tak pod względem materiałowo-technicznym, jak formalno-stylowym (np. oprawy dla wlk. ks. Konstantego). W latach 20. XIX w. dekoracje e. o. coraz częściej wzbogacano ornamentami ślepo wyciskanymi z plakiet i innych narzędzi, co interpretowane jest przez badaczy jako przejście do restauracji stylu oraz romantycznych opraw. Ornamenty klasycystyczne, w tym e. pozostały jednak w repertuarze introligatorów w kolejnych dekadach XIX w., ujawniając się w historyzujących i wydawniczych oprawach. Zob. też: egipskie motywy.

==Zobacz też==

[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
[[Anthemion]] <br> 
[[Egipskie motywy]] <br>
[[Falowy ornament]] <br> 
[[Historyzujące oprawy]] <br>
[[Kandelabrowy ornament]] <br>
[[Klasycystyczne oprawy]] <br>
[[Meander]] <br>
[[Monogram]] <br>
[[Orzeł]] <br>
[[Palmeta]] <br>
[[Pointillé]] <br>
[[Pszczoła]] <br>
[[Restauracji styl]] <br>
[[Romantyczne oprawy]] <br>
[[Waza]] <br>
[[Wić roślinna]] <br>
[[Winorośl]] <br>
[[Belwederskie oprawy]] <br>
[[Wydawnicze oprawy]] <br>

==Grafika==

<gallery>

Plik:Empire oprawy, Oprawa empirowa z herbem cesarza Napoleona I, Francja, pocz, XIX w., fot wg Devauchelle 1995.jpg | Oprawa empirowa z herbem cesarza Napoleona I, Francja, pocz, XIX w., fot. wg: Devauchelle 1995
Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, aksamitna i haftowana z monogramem cesarza Napoleona I, Francja, 1806, fot. wg Coron, Lefèvre 1995.jpg | Oprawa empirowa, aksamitna i haftowana, z monogramem cesarza Napoleona I, Francja, 1806 r., fot. wg: Coron, Lefèvre 1995

Plik:Empirowe oprawy, Oprawa futerału na książkę, o dekoracji empirowej, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa futerału na książkę o dekoracji empirowej, Paryż, 1808 r., fot. wg: Tomaszewski 2013, t. 2


Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa z superekslibrisem monogramowym cesarzowej Józefiny, J.C. Bozerian przed 1809 r., fot wg Wittock 2009.jpg | Oprawa empirowa z superekslibrisem monogramowym cesarzowej Józefiny, Jean-Claude Bozerian, przed 1809 r., fot. wg: Wittock 2009

Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, Claude Bozerian, Paryż, po 1800, fot. wg Culot 1979.jpg | Oprawa empirowa, Jean-Claude Bozerian, Paryż, po 1800 r., fot. wg: Culot 1979
Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, Jean.Claude Bozerian, Paryż, po 1799 r., fot. wg Culot 1979.jpg | Oprawa empirowa, Jean-Claude Bozerian, Paryż, po 1799 r., fot. wg: Culot 1979


Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, Carl Lehmann st., Berlin 1806, fot. wg Sonnenburg 1986.jpg | Oprawa empirowa, Carl Lehmann st., Berlin, 1806 r., fot. wg: Sonnenburg 1986

Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, Hiszpania, ok. 1818 r., fot. wg Fernández 1994.jpg | Oprawa empirowa, Hiszpania, ok. 1818 r., fot. wg: Fernández 1994


Plik:Empirowe oprawy, Oprawa empirowa, H. Buchholtz, Wideń, 1 ćw. XIX w., fot wg Mazal 1990.jpg | Oprawa empirowa, H. Buchholtz, Wiedeń, 1 ćw. XIX w., fot. wg: Mazal 1990

Plik:Empire oprawy 1.jpg | Oprawa empirowa, Francja, 1 ćw. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

Plik:Empirowe oprawy mały plik, Oprawa empirowa z superekslibrisem Sanguszków, Antoni Oehl, Warszawa, pocz. XIX w., Miejska Biblioteka Publiczna, Tarnów.jpg | Oprawa empirowa z superekslibrisem Sanguszków, Antoni Oehl, Warszawa, pocz. XIX w., zbiory i fot.: Miejska Biblioteka Publiczna, Tarnów
Plik:Empirowe oprawy, kandelabrowy ornament, Mille points, Oehl, Warszawa, od Eli.jpg | Oprawa empirowa, Księga poświęcona podpisom Woyska Polskiego w Świątyni Pamięci, rok 1809, Antoni Oehl, Puławy, BUW
Plik:Oprawa empirowa, Francja lub Polska, 1 poł. XIX w., Roman de la Rose rękopis średn., BN, POLONA2.jpg | Oprawa empirowa, Francja lub Polska, 1 poł. XIX w., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Plik:Empirowe oprawy, Oprawa z księgozbioru wlk. ks. Konstantego, Warszawa, po 1825, fot. wg Birjanmajer 1930.jpg | Oprawa empirowa o cechach romantycznych, z księgozbioru wlk. ks. Konstantego Pawłowicza Romanowa, Warszawa, po 1825 r., fot. wg: Birkenmajer 1930




</gallery>

==Przypisy==

# Birkenmajer 1930, s. 194-216; 
# Colombo 1952, s. 143-145; 
# EWOK 1971, szp. 1715-1716; 
# Devaux 1977, s. 214-223; 
# Culot 1979; 
# Sonnenburg 1986, kat. 20, 24-26, 33 i in.; 
# Mazal 1990, il. 243-248, 264-266; 
# von Arnim 1992, kat. 151-154, 158-159 i in.; 
# Coron, Lefèvre 1995, kat. 99-118; 
# Devauchelle 1995, s.  170-176; 
# Pokorzyńska 2004, s. 83–106; 
# Wittock 2009, kat. 43-54; 
# Tomaszewski 2013, t. 2, kat. XXX-XXXI, XXXVI, XXXVIII-XL. 

----
Autor: '''A.W.'''