Tłoczenie
Spis treści
Tłoczenie
(wytłaczanie, wyciskanie) (ang. blocking, tooling, stamping; fr. gaufrer, estamper; niem. Prägung)
Sposób zdobienia polegający na uzyskaniu odbicia matrycy, poprzez ściśnięcie użytku (najczęściej okładki) z matrycą (tłokiem). Tłoczenie może być wykonywane ręcznie, przy użyciu ręcznych →tłoków introligatorskich, lub maszynowo, z zastosowaniem plakiet lub płaskich matryc (klisz introligatorskich). Specjalistyczną maszyną przeznaczoną do tłoczenia jest →prasa do złocenia, ale możliwe jest wykonanie tłoczenia przy użyciu zwyklej prasy belkowej lub kolumienkowej. Tłoczenie zwykle wykonywane jest na gorąco, tłok jest podgrzewany do temperatury, która spowoduje związanie substancji wiążącej (białko, kalafonia), jest to temperatura ok. 100°C, choć niektóre folie wymagają niższej lub wyższej temperatury (w zakresie 80°-130°C). Silne tłoczenie na sucho okładki (płóciennej lub skórzanej) powoduje powstanie wgłębienia. Może być ono być wstępnym etapem złocenia: oznaczoną wytłokiem płaszczyznę poddaje się →gruntowaniu. Tłoczenie na zimno na mokro jest długotrwałe, matryca jest pozostawiona w stanie ściśnięcia ze skórzaną okładką przez kilka godzin, aż do całkowitego wyschnięcia i utwalenia wzoru.
Tłoczenie na ślepo
(ang. blind tooling; fr. gaufrer à froid; niem. Blinddruck, Blindprägung, Blindpressung)
W wyniku wytlaczania matryc bez użycia płatków, farby ani folii powstaje zagłębiony wycisk (w tłoczeniu reliefowym - wypukły). Ślepe tłoczenie może być wykonywane ręcznie lub maszynowo, na zimno (fr. froid naturel) lub na gorąco. Tłocząc na gorąco lub na mokro uzyskiwano wycisk z efektem połysku. Szczególnie wyrazisty jest efekt połączenia tłoczenia na mokro i na gorąco, stosowany dla skór naturalnych, które nie tylko uzyskują wgłębienie, ale też przyciemnienie, lekkie przypalenie skóry. Tłoczenie na ślepo było stosowane od XII w. w dekoracji opraw skórzanych. Maszynowe ślepe tłoczenie było najtańszym sposobem dekorowania opraw płóciennych w XIX-XX w., używanym szczególnie w masowej oprawie wydawniczej.
Tłoczenie barwne
(ang. colour tooling, niem Farbendruck)
Tłoczenie dekoracji przy użyciu farby lub barwnej folii introligatorskiej, może być wykonywane jest z mniejszym naciskiem, a wgłębienie bywa nieznaczne. Pod względem technologicznym tłoczenie z użyciem farby nie rożni się od druku wypukłego, z tym że jest wykonywane na gotowych okładkach, a nie na użytkach przeznaczonych na obleczenie, i jest realizowane na introligatorskich prasach do złocenia. Największe nasilenie t. b. okładek miało miejsce po 1870 r. wraz z rozwojem oprawy seryjnej (wydawniczej), gdy do perfekcji doprowadzono tłoczenie wieloma kolorami uzupełniane złoceniem.
Czernienie
(ang. penning, carbon lettering)
Ręcznie powlekanie ślepych tłoczeń tuszem lub farbą w celu uczynienia ich bardziej wyrazistymi. Innym sposobem jest wyciskanie okopconych sadzą tłoków; ten rodzaj czernienia wymaga zabezpieczenia lakierem lub werniksem.
Złocenie
(ang. gold tooling, gilding; fr. dorer; niem. Vergoldung)
Tłoczenie na gorąco przy użyciu złota płatkowego, jego namiastki (szlagmetalu) lub folii introligatorskiej metalicznej, powodujące związanie środka wiążącego, a za jego pośrednictwem złota/drobin metalicznych z materiałem obleczeniowym i efekt złotego napisu lub ornamentu. Znany był także sposób złocenia na zimno na dogłębnie nawilżonej skórze; proces tłoczenia trwał dłużej, do całkowitego wyschnięcia wilgoci i środka wiążącego (białka).
Srebrzenie
Tłoczenie przy użyciu płatków srebra. Srebro, które z czasem czerniało, chętnie zastępowano rozkutym na płatki aluminium, a później folią introligatorską. Praktykowano także powlekanie srebrnych/aluminiowych wycisków żółtym lakierem; zabezpieczał on srebro przed oksydacją i dawał efekt złocenia.
Tłoczenie reliefowe
(ang. relief, relievo; fr. relief; niem. Reliefdruck)
Tłoczenie wypukłe użytków materiału obleczeniowego naklejonych na cienką tekturkę okładzinową przy użyciu matrycy z wklęsło grawerowaną matrycą. Pod wytłaczany użytek podkładano odpowiadającą jej rysunkiem negatywową patrycę lub tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po zabezpieczeniu spodniej strony celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy, a następnie maskowano, zaklejając drugą warstwą okładzinówki.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Złocenie
Tłoki introligatorskie
Prasa do złocenia
Fakturowanie
Relief
Grafika
Nagrzewanie tłoków ręcznych do tłoczenia
Przypisy
- Tłoczenie napisów i ornamentów, w: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, pod red. J. Celma-Panek, Wrocław 1986, s. 162-163.
- Tonndorf Eduard, Die Arbeiten an der Vegoldepresse: Gold- Farben-, Relief und Blinddruck. Ein praktisches Hand- und Hilfsbuch, Stuttgart 1891.
- Gerhardt Claus W., Beiträge zur Technikgeschichte des Buchwesens. Kleine Schriften 1969-1976, Frankfurt am Main 1976, s. 122-123.
- Middleton Bernard C., A history of English craft bookbinding technique, New York – London 1963, s. 170-171.
Autor: E.P.
