Zszywki
ang. stays, sewing guards; niem. Heftfälzchen
Inne nazwy
Zagiętki
Definicja
1. Wąskie paski pergaminowe złożone na pół i obejmujące grzbiety składek od zewnątrz, rzadziej wkładane do środka składek, w tzw. rynnę, pełniły funkcję ochronną. Paski te uzyskiwano z pocięcia niepotrzebnych kart pergaminowych, które często zawierały teksty starsze. Teksty na tych paskach i inne znajdujące się na makulaturze książkowej stały się od XIX/XX w. obiektem poszukiwań badaczy książek.
2. Nazwa niekiedy stosowana do określenia kart przybyszowych w przypadku, gdy introligator sfalcowany grzbiet arkusza wyklejkowego zakładał za pierwszą i ostatnią właściwą składkę. Karty te obecnie nazywa się kartami przybyszowymi.
Funkcja
1. Chroniły grzbiety składek przed rozerwaniem przez nić szycia.
Historia
1. Zszywki spotyka się przede wszystkim w średniowiecznych rękopisach szytych szyciem zintegrowanym, czyli takim gdzie nić ze składki do składki przechodzi nie w plątniku, a na końcu każdej składki. Zszywki można uznać za relikt średniowiecznych kodeksów tzw. mieszanych, w których zewnętrzne karty składek były pergaminowe, a wewnętrzne papierowe. Choć zszywki są charakterystyczne dla kodeksów średniowiecznych, to spotyka się je także w inkunabułach. W drukach najczęściej znajdowały się przy grzbietach jednej lub dwóch krańcowych składek. Zazwyczaj były już krótsze niż grzbiety składek, co jest zrozumiałe ze względu na zmianę sposobu przechodzenia nici ze składki do składki, już nie na końcu składki, a w pewnej odległości, w tzw. plątniku. Spotykane są również zszywki nieciągłe, znajdujące się wyłącznie w miejscach stacji.
Ciekawostki
W 1891 r. prof. Aleksander Brückner odkrył i odczytał na zszywkach tekst najstarszego zabytku piśmiennictwa polskiego tzw. Kazań Świętokrzyskich, pochodzących z pocz. XIV w. (zob. makulatura w oprawach). Odkrycie to dało bezpośredni asumpt do prowadzenia badań makulatury znajdującej się w wielu kodeksach.
Grafika
Obrazek 1
Obrazek 2
Obrazek 3
Obrazek 4
Przypisy
- Aleksander Semkowicz. Introligatorstwo. Kraków 1948.
- H. Szwejkowska. Książka drukowana XV - XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław, Warszawa 1980.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986.
- Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1966.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017)
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
- Encyklopedia Wiedzy o Książce, pod red. A. Birkenmajer, Wrocław 1971.
- Słownik Etherington & Roberts [online], Dostępny w World Wide Web: http://cool.conservation-us.org/don/dt/dt1721.html [dostęp: 28 maja 2018]
- Słownik oprawonawczy Ligatus [online], Dostępny w World Wide Web: http://www.ligatus.org.uk/lob/ [dostęp: 10 czerwca 2017]
Autor: P.M.
