Abrewiatury

Abrewiatury

skrócenia wyrazów spowodowane oszczędnością miejsca i czasu. Ze względu na formę skrócenia wyróżnia się suspencję (pozostawienie początkowych liter wyrazu) z jej skrajną formą – syglą (łac. siglum, pozostawienie pierwszej litery wyrazu) oraz kontrakcję (pozostawienie początku i końca wyrazu). Szczególną formą a-y jest też ligatura (połączenie sąsiadujących liter wyrazu w monogramatyczną całość). W introligatorstwie a-y stosowano powszechnie od średniowiecza do XIX w., a w przypadku opraw rzemieślniczych do dziś. Najwcześniejsze przykłady a-r wiążą się z inskrypcjami towarzyszącymi scenom biblijnym i wizerunkom świętych postaci na plakietach z kości słoniowej oraz złotniczych elementach opraw ksiąg liturgicznych. W gotyku, obok szczególnie częstych akronimów lub ligatur „ihs”, spopularyzowaniu uległy tłoki w formie banderoli ze skróconym imieniem i/lub nazwiskiem introligatora. A-y spotyka się też w obrębie dekoracji opraw nacinanych, na dookolnych inskrypcjach plakiet oraz mosiężnych okuciach i zapięciach. Rozpowszechnienie a-r nastąpiło w renesansie, zrazu w tytułach dzieł oraz imionach i nazwiskach ich autorów na okładzinach opraw włoskich (od przełomu XV-XVI w.). Niemal standardowym rozwiązaniem stały się zaś na oprawach radełkowych XVI-pocz. XVII w. (wyciskane z tłoków literniczych tytuły dzieł, imiona i nazwiska autorów, superekslibrisy napisowe oraz sygle i suspencje w superekslibrisach herbowych, napisy w prostokątnych plakietach, owalnych medalionach oraz superekslibrisach właściwych, podpisy pod wizerunkami i portretami na radełkach). Od XVII w. spotykane głównie w napisach na niewielkich powierzchniach →szyldzików. Formę sygli (często pod koroną rangową) mają superekslibrisy inicjałowe, popularne w XIX w. Zob. →inskrypcja, →monogram, →superekslibris

A. W.

Bibl.: Semkowicz 1951, s. 443-479; Steenbock 1965; Schwenke-Schunke 1979, tabl. 281-297; Petrucci Nardelli 2007; Wagner 2016