Kapitałka koptyjska
Spis treści
nazwy w innych językach
ang. Coptic endband, fr. tranchefile copte, cz. koptský kapitálek
opis
Kapitałka wykonywana najczęściej ściegiem łańcuszkowym, z łańcuszkiem pojedynczym lub podwójnym zachodzącym na okładziny nawet na kilka cm. Ponieważ kodeksy koptyjskie nie posiadają obleczenia, jej szycie jest widoczne na grzbiecie bloku i okładzinach.(il.1)
Informacje
Kapitałka koptyjska należy do grupy kapitałek ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalnych. Wśród nielicznych zachowanych kodeksów koptyjskich nie jest znany żaden posiadający całą kapitałkę. W opisach wczesnych wieloskładkowych kodeksów koptyjskich pochodzących z okresu od powstania koptyjskich społeczności chrześcijańskich jako części Imperium Bizantyjskiego około II w. n. e. aż do podboju arabskiego w połowie VII wieku wspomina się (J.A.Szirmai) jedynie o zachowanych śladach wraz z resztkami kolorowych nici po szyciu nieokreślonych kapitałek. Podobnie nie zachowały się kapitałki w późnych kodeksach koptyjskich pochodzących z okresu represji arabskich wobec Koptów w VII ‒ XI w. Przeprowadzona analiza pozostałości po kapitałkach pozwoliła stwierdzić (Szirmai), że najpowszechniejszym sposobem ich wykonywania był ścieg łańcuszkowy (link stitch) z łańcuszkiem pojedynczym lub podwójnym, którego szycie przedłużone było nieznacznie na krawędzi obu okładzin (il. 2). Odmianą tej kapitałki mogą być kapitałki zidentyfikowane w kodeksach z Hamuli (Petersen). Modyfikacja w pierwszym przypadku polega na szyciu wykonanym na zabezpieczonym wcześniej tkaniną grzbiecie, w drugim na wprowadzeniu sznurkowego rdzenia składającego się z jednego lub dwóch sznurków (il. 3). Tak przygotowane bazy kapitałek obszywano barwnymi nićmi. Ustalono (T.Petersen),że kapitałki koptyjskie często były czerwone i zielone. Odnotowano także (Petersen) duże podobieństwo pomiędzy kapitałką koptyjską a etiopską, islamską i jedną z odmian kapitałki bizantyjskiej.
Grafika
il. 1. Kapitałka koptyjska - schemat (rys. M. Dorębska)
il. 2. Schemat szycia kapitałki koptyjskiej wg Szirmai
il. 3.Dwa typy kapitałek koptyjskich: Kapitałka koptyjskiego kodeksu Hamuli, szyta przez tkaninę zabezpieczającą grzbiet oraz Kapitałka koptyjska kodeksu Hamuli z rdzeniem zamocowanym nicią w okładzinie (wg T. Petersena)
Przypisy
- Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018.
- Szirmai J. A., 1999, s. 38.
- Greenfield J., Hille J., 1991, s. 27.
- http://www.librarii.org/?Stage-de-tranchefiles-brodees-variees; https://cecilecoyez.fr/2018/07/18/tranchefile-copte/ [dostęp: 30 maja 2018].
- Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008, s. 7. Dostępny w World Wide Web: http://dspace.upce.cz/bitstream/handle/10195/32785/CermanovaT_Kapitalek_JV_2008.pdf;jsessionid=B9E7B41815BB87C98B89DA072D35AC78?sequence=1http://dspace.upce.cz/bitstream/handle/10195/32785/CermanovaT_Kapitalek_JV_2008.pdf;jsessionid=B9E7B41815BB87C98B89DA072D35AC78?sequence=1 [dostęp: 19 maja 2018].
- Petersen T., Early Islamic Bookbindings and their Coptic Relations, „Ars Orientalis”, 1954, t. 1.
- Petersen T., Coptic Bookbindings in the Piemont Morgan Library. Rękopis. Piemont Morgan Library 1948.
Autor: P.M.
