Reliefowe oprawy

Oprawy reliefowe

Jednym z nowatorskich nurtów w introligatorstwie XIX wiecznym była przestrzenność, rzeźbiarskość opraw. Obok opraw jednostkowych, wykonywanych techniką snycerską w drewnie, poszukiwano rozwiązań do zastosowania seryjnego, maszynowego. Na uzyskanie trójwymiarowych, przestrzennych efektów okładki pozwalała technika reliefu (relievo) zwana też „rzeźbieniem w tekturze”. Technika opracowana w latach 1846-1850 przez Fredericka Leake’a pierwotnie służyła do wykonywania skórzanych paneli przeznaczonych do dekoracji ścian (patent uzyskany w 1842 roku). Pierwsze oprawy w stylu nawiązującym do średniowiecznych opraw monastycznych, zrealizowane do bogato ilustrowanych edycji Owena Jonsa zaprezentowane na Wielkiej Wystawie Londyńskiej w 1851 roku; zostały one nagrodzone medalem, a technika zyskała sobie wielką popularność. Technikę reliefu wykorzystywano w wytwarzaniu opraw wydawniczych i galanterii papierniczej aż do pierwszych lat po I wojnie światowej, a dorywczo także i później.

Technika wykonania

Wykonanie reliefu polegało na wypukłym wytłaczaniu skóry lub płótna, naklejonych na cienką tekturkę. Do tłoczenia wykorzystywano matrycy z wklęsło grawerowanym rysunkiem. Pod wytłaczany użytek podkładano tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po osłonięciu masy celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy.

Do tłoczenia wykorzystywano miękkich tektur, a skórę przed wytłaczaniem wilżono. Niekiedy wykonywano okładki z twardych tektur, wówczas niezbędna była metalowa partyca. Inna metoda przewidywała wykonanie wcześniej odrębnych odcisków z masy gipsowej, te wklejano pomiędzy tekturę i skórę i całość ponownie wytłaczano. Tym sposobem przygotowywano szczególnie wysokie i wypukłe elementy dekoracji.

Wykorzystując metodę do wykonywania okładek książkowych, po dokonaniu tłoczenia, na spodnią stronę naklejano drugą warstwą tektury, zasłaniając i wyrównując okładkę.

Polskie oprawy reliefowe

Na ziemiach polskich oprawy reliefowe pojawiają się w latach 70. XIX w. Pierwszym zakładem był prawdopodobnie warsztat przy drukarni S. Orgelbranda, gdzie w 1874 wykonano oprawę do Biblii z ilustracjami La Fontaine'a. Ponadto oprawy z dekoracją reliefową nazywaną tu tłoczonymi plakatami, wykonywał zakład przy drukarni J. Ungra, introligatornie A. Kantora, J. Pugeta, J. Gelbarda. Także w l. 70. XIX w. technikę reliefu uprawiał lwowski introligator L. Wierzbicki, a od niego technikę przejęli R. Jahoda oraz K. Wójcik. W latach 90. i na początku wieku XX wytłaczaniem reliefów zajmowało się wiele introligatorni wykonujących oprawy wydawnicze oraz albumy na fotografie.

Grafika

• 

  Obrazek 1

• 

  Oprawa L. Wierzbickiego, 1878.

• 2.JPG

  Oprawa J. Gelbarda

• 

  Oprawa A. Kantora, detal.

Przypisy

1. Papier-mâché & „Relievo” Bindings, [w:] The Library Incubator as Project, http://www.libraryasincubatorproject.org/?p=9177
2. Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1966, s.132.
3. E. Pokorzyńska, Nowatorstwo w introligatorstwie w XIX wieku, w: Książka i technologie, pod red. D. Kuźminy i M. Ochmańskiego, Warszawa 2016, s. 79.
4. J. Dobrzycki, Introligatorstwo krakowskie ostatnich lat pięćdziesięciu, Kraków 1926, s. 7-8.

---

Autor: E.P.