Zapięcia haczykowe

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj

zapięcia haczykowe

(niem. Einhakverschluss) Zapięcia te składają się z różnych form metalowych zaczepów mocowanych do powierzchni przedniej okładziny i zapinki w formie haczyka mocowanego skórzanym paskiem do tylnej okładziny (fot. 1), bądź połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny (fot. 2). Ponadto składa się z haka z ruchomą częścią i zamocowanego na stałe elementu pasa lub płytki zawiasowej. Zapięcia haczykowe zaczęły się rozpowszechniać wraz ze wzrostem produkcji kodeksów, tj. od 2. poł. XV wieku. Stanowią dominujący typ zapięć w XV i XVI w. W zależności od formy zaczepu wyróżnia się kilka wersji zapięć haczykowych.

Wersje zapięć haczykowych

  • zapięcie haczykowe okienkowe (niem. Fenster-Lager) - składa się z metalowego zaczepu z wyciętym otworem "okienkiem". Okienko w blasze wycina się pilnikiem, bądź wykonuje się (rzadziej) gotowy odlew. Okienko może być wycięte na zagięciu zaczepu (il. 3, 1-44), na powierzchni okładzinowej zaczepu (il.3,1-46, 1-47), na powierzchni krawędziowej zaczepu (il. 3, 1-48). Specyficznym rozwiązaniem jest okno wygięte do środka (il. 3, 1-45).
  • zapięcie haczykowe rynnowe (szponowe, pazurkowe; niem. Rinnen-Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą do góry w formę otwartego kanału/rowka/rynny, o który zaczepia się haczykową zapinkę. Zaczep może być zamontowany na krawędzi okładziny lub wystawać poza nią. Zaczepy rynnowe mogą przybierać różne formy: płytka rynna (il. 4, 1-58), rynna podwójna (il. 4, 1-59), głęboka rynna z bocznym zamknięciem zapobiegającym zsuwaniu się haka (popularny w Wiedniu w 2. poł. XV w.)(il. 4, 1-60), rynna z bocznymi blaszkami zapobiegającymi się zsunięciu haka (il. 4, 1-61), głęboka rynna kątowo wygięta (popularny w klasztorach Austrii i Szwajcarii w XV w.)(il. 4, 1-62).
  • zapięcie haczykowe rulonikowe (niem. Wulst - Lager)- składa się z metalowego zaczepu z końcówką wygiętą w formę rolki, o którą zaczepia się haczykowa zapinka. Zaczepy rulonikowe mogą przybierać różne formy: rolka – najpopularniejszy typ (popularny w południowej Francji w XV w.)(il. 5, 1-55), rolka z rdzeniem stalowym (popularna w Niemczech w XV w.)(il. 5, 1-56), rolka z rdzeniem stalowym i listwą krawędziową (il. 5, 1-57).

2.1.2.3. Budowa – haczyki Haczyki składają się z blaszki, która jest wygięta odpowiednio do kształtu rynny/oczka formowanych przez blaszkę oczkową/rynnową, zawiera także pasek lub płytkę łączącą z blaszką mocującą. Na niektórych haczykach z XIV i Xv wieku spotyka się dwa otwory lub pierścień lutowany u podstawy do mocowania paska, które służyły ułatwieniu otwierania klamer. Pod względem formy blaszki wyróżniamy dwa haczyki: płaska blaszka z haczykiem i haczyk ze spieralną blaszką (popularne w renesansie). Owe haczyki mogą mieć różnorodne systemy mocowań: • Haczyk przymocowany do paska, poprzez przybicie drugiej blaszki od spodu na pojedynczy nit • Haczyk z dużą płytka mocującą do paska – z połączeniem na kilka nitów (najczęściej używany) • Haczyk z lutowanym języczkiem – do blaszki hakowej przylutowana jest druga blaszka, które wspólnie obejmują skórzany pasek i łączą się z nim na nity • Haczyk złożony z długiej taśmy – hak w tym przypadku składa się z podwójnej blaszki, w którą na płaskim końcu pomiędzy warstwy wpuszcza się pasek i łączy całość na nity

2.1.2.4. Haczyki z mocowaniami zawiasowymi Haczyki, które zakończone są wałkiem zawiasowym lub dwoma, gdy blaszka przyjmuje kształt litery „u”, łączone są z blaszką zawiasową za pomocą sworznia. Wśród znanych typów wyróżniamy: • Haczyk spiralny z mocowaniem zawiasowym, znany od XIX wieku • Haczyk z mocowaniem zawiasowym i skórzanym paskiem w części środkowej – ten typ składa się z haczyka, skórzanego paska i zawiasowego ucha

2.1.2.5. Zapięcia haczykowe – rodzaje

Zapięcie haczykowe z łożyskiem na krawędzi okładziny Blaszka trzpieniowa w tym rodzaju zapięcia jest przybita gwoździami lub jest nitowana do krawędzi okładziny. Spotkać można tutaj różne pytki okienkowe (blaszka kątowa; blaszka kątowa z wyciętym okienkiem i wygiętą do wnętrza blaszką; kątowa blaszka z wyciętym okienkiem na powierzchni okładziny; kątowa blaszka z wyciętym okienkiem na krawędzi okładziny; płaska blaszka z dwoma okienkami), płytki rynnowe (wszystkie opisane wyżej), płytki zawiasowe (blaszka o kształcie litery „u” z końcami wywiniętym w pierścień; kubek Lilii Erfurta), listewki wałkowe mocująca (blaszka zawinięta w rolkę; blaszka rolkowa ze zgrubieniem żelaznego rdzenia; ząbkowa blaszka mocująca z grubym metalowym rdzeniem i płytką nośną), z haczykiem na płytce płaskiej lub spiralnej.

Metalowe zapięcie haczykowe z łożyskiem na krawędzi okładki W tym rodzaju zapięcia blaszka trzpieniowa jest przybita gwoździami lub nitowana do krawędzi pokrywy. Występują tutaj różne płytki okienkowe do mocowania haka (blaszka kątowa z okienkiem; blaszka kątowa z wyciętym okienkiem na powierzchni okładziny; blaszka kątowa z wyciętym okienkiem na krawędzi okładziny), płytka zawiasowa (blaszka o kształcie litery „u” z końcami wywiniętymi w pierścień; kubek Lilii Erfurta); listewki wałkowe (blaszka zawinięta w rolkę), listewki rynnowe (płaska blaszka z lekką rynną; głęboki rowek z bocznym zamknięciem), zawiasowy typ haka.

Zapięcie z łożyskiem i klamrą na powierzchni okładziny Oprawa z tego typu zapięciem posiada klapę stanowiącą przedłużenie okładziny tylnej. Łożysko znajduje się tutaj na środku okładziny przedniej, a haczyk na krawędzi klapy. Haczyk jest nitowany do obleczenia z przeciwpłytką znajdująca się na wewnętrznej stornie okładziny. W tym rodzaju zapięcia występować może blaszka trzpieniowa w formie litery „u” z wałkami wywiniętymi do góry i sworzniem, lub blaszka oczkowa z dwoma oczkami i haczykiem podstawowym.


Lista

  • Punkt 1
  • Punkt 2
    • Punkt 2.1
    • Punkt 2.2
  • Punkt 2

Zobacz też

Indeks alfabetyczny

Grafika

  • il. 1. Zapięcie paskowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

  • il. 2. Zapięcie metalowe haczykowe sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

  • il. 3. Zaczepy okienkowe. (rys. Adler G., 2010, s.21)

  • il. 4. Zaczepy rynnowe. (rys. Adler G., 2010, s.24).

  • il. 1. Zapięcie paskowe haczykowo-sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

  • il. 1. Zapięcie paskowe haczykowo-sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

  • il. 1. Zapięcie paskowe haczykowo-sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

  • il. 1. Zapięcie paskowe haczykowo-sztyftowe. (rys. Adler G., 2010, s.2)

Przypisy

  1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
  2. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
  3. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
  4. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
  5. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
  6. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
  7. Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
  8. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.

Autor: MPG

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Zapięcia_haczykowe&oldid=3517”