Zapięcia kodeksów
Spis treści
Zapięcie (klamry)
ang. Fastening; fr. fermoir; łac. clausurae; niem. Buchverschluss, Schliesse; wł. chiusura, fermaglio). Okucie kodeksu o funkcji ochronnej, zapobiega rozchylaniu się okładek i tym samym przedostawaniu się do wnętrza bloku zanieczyszczeń, owadów, a także powstawania deformacji bloku, szczególnie pergaminowych kart w wyniku niestabilnych warunków klimatycznych. Jest de facto element dociskowy.
Budowa i mechanizm działania
Zapięcia zbudowane są z elementów nieruchomo przymocowanych do okładki kodeksu - zaczep (ang. Catch plate, niem. Lager, wł. graffa) oraz z części ruchomych - zapinka (ang. Clasp; niem. Spange, wł. contrograffe). Umieszczenie zapinki w zaczepie powoduje zamknięcie kodeksu. Zaczepami są różnego rodzaju blaszki, płytki metalowe z wyciętymi okienkami lub wygięte w odpowiedni sposób. Zapinki to różnego rodzaju haczyki, oczka, kapturki, paski z metalowymi płytkami lub pętelkami. Zasadniczo zapięcia dzielą się na zapięcia w pełni metalowe i paskowe (il. 1, 2). Zapinki do dolnej okładki mocowano mniej lub bardziej ozdobnymi gwoźdźmi (ang. nail; fr. clou; niem. Nagel, wł. chiodi) (il. 3, 4) czasem o bardzo wyszukanych kształtach (il. 5), pod które najczęściej podkładano blaszki kotwiące (ang. anchor plates, niem. Gegenblech). Kotwy mogły być bardzo proste (il. 6), mieć różne kształty (il. 7), czasem przybierały formy bardzo ozdobne.
W Europie Środkowej montowano zazwyczaj dwa zapięcia na przedniej krawędzi kodeksu. w Europie Południowej dodawano jeszcze po jednym na górnej i dolnej krawędzi.
Śródtytuł
Lista
- Punkt 1
- Punkt 2
- Punkt 2.1
- Punkt 2.2
- Punkt 2
Zobacz też
Grafika
Obrazek 1
Obrazek 1
il. 3. Przykłady różnego rodzaju ozdobnych gwoździ mocujących nasady do tylnych okładek kodeksów (rys. Macchi F., 2002, s. 80.)
il. 4. Ozdobny gwóźdź mocujący skórzany pasek zapinki do tylnej okładki, Antyfonarz bernardyński XVIII w., właść. Mniszki Zakonu Kaznodziejskiego w Świętej Annie (fot. J. Umer)
il. 5. Ozdobny gwóźdź mocujący skórzany pasek zapinki do tylnej okładki, rękopis XIV/XV w., właść. Muzeum Diecezjalne w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 6. Przykład prostej blaszki kotwiącej rękopis XIV/XV w., właść. Muzeum Diecezjalne w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 7. Przykłady różnego rodzaju blaszek kotwiących (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 252.)
Obrazek 1
Obrazek 1
Obrazek 1
Obrazek 1
Obrazek 1
Obrazek 1
Obrazek 1
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
- Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
- Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
- J.A. Szirmai, *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
Autor: MPG
