Fazowanie
Spis treści
Fazowanie
(profilowanie), (ang. edging)
Ukośne ścinanie krawędzi materiału usztywniającego przeznaczonego na okładkę lub inny wyrób introligatorski. Fazowanie może być ukośne lub owalne.
Profilowanie krawędzi okładzin drewnianych
Okładziny drewniane były najwcześniejszym i najdłużej używanym materiałem okładzin. W powszechnym użyciu były od starożytności do połowy XVI w., a w dużych formatach nawet do końca XVII w. Początkowo i przez okres średniowiecza były najczęściej formatu bloku książki, a ich krawędzie były ścięte prosto (il. 1,2,10). Ok. XIV w. okładziny wysuwają się poza blok, a ich krawędzie zaczęto obcinać skośnie (il. 4). Należy wyraźnie zaznaczyć, że sposób przycięcia desek nie był wszędzie jednolity i charakteryzował poszczególne warsztaty introligatorskie (il. 5, 6). Deskę fazowano dookoła od wewnątrz głównie dla optycznego zmniejszenia jej grubości. Charakterystyczne dla opraw wschodnich były wymiary okładzin identyczne jak wymiary bloku (il. 7). W introligatorstwie europejskim natomiast przyjęła się oprawa z okładzinami nieco większymi niż blok i sfazowanymi od strony zewnętrznej lub wewnętrznej. Przy czym fazowanie od strony zewnętrznej było bardziej charakterystyczne dla Europy północnej, zwane jest niekiedy "na sposób niderlandzki" (il. 8), a od strony wewnętrznej dla Europy południowej, zwane "na sposób włoski" (il. 9).
Fazowanie okładek tekturowych
Fazowanie okładek miało miejsce na oprawach luksusowych, ścięciu poddawano jedną (wierzchnią) stronę krawędzi na całej długości. W XIX wieku skonstruowano nożyce do fazowania, które pozwalały na mechaniczne ścięcie kantów. W zakładach nieposiadających takiego urządzenia fazowania dokonywano ręcznie, przy użyciu papieru ściernego, przy pomocy ukośnego hebla lub lub mechanicznie, za pomocą szlifierki.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Nożyce do fazowania
Grafika
il. 1. Rękopis z XIV/ XV w., „Tractatus contractuum...”,BK PAN, (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Fragment drewnianej okładziny rękopisu z prosto ściętymy krawędziami, XIV/ XV w., Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 3. Rękopis z XV/XVI w., z fazowanymi krawędziami na całej ich długości, Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 4. Stary druk z 1554 r. „Cantional [...]”, BG UMK (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 5. Propozycja sposobu przedstawienia sfazowanych krawędzi okładzin drewnianych (schemat wg O. M. Galczenko)
il. 6. Propozycja sposobu przedstawienia sfazowanych krawędzi okładzin drewnianych (schemat wg O. M. Galczenko)
il. 7. Krawędzie równe z blokiem i prosto sfazowane w tzw. Biblii Bułgarskiej, stary druk z XVI w., BK PAN (fot. W. Ługowska)
il. 8. Krawędzie fazowane na sposób niderlandzki (rys. K. Komsta-Sławińska)
il. 9. Krawędzie fazowane na sposób włoski (rys. K. Komsta-Sławińska)
il. 10. Krawędzie niefazowane i ścięte na równi z blokiem (rys. K. Komsta-Sławińska)
Przypisy
- Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
- ALA Glossary of Library and Information Science, wyd. 4, pod red. Levine-Clark Michael, Carter Toni M., Chicago 2013.
- Galczenko O. M., Oprawa wschodniosłowiańskich rękopiśmiennych ksiązek i starych druków Ukrainy: historia, struktura, opis, Kijów 2005.
- Middleton Bernard C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn 1996.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
- The Grove Encylopedia of Materials and Techniques in Art, pod red. G Ward, 2008.
- Young Laura S., Bookbinding and conservation by hand – a working guide, New Castle 1995.
- Zeidler Johann Gottfried, Buchbinder-Philosophie oder Einleitung in die Buchbinder Kunst, Hall 1708.
- Zjawiński Zygmunt, Introligatorstwo, Warszawa 1967.
Autor: E.P.; M.P.-G.
