Format papieru
Spis treści
Format papieru
(niem. Papierformate, Normalformate)
Rozmiar arkusza papieru, niegdyś stanowiący wielkość pojedynczych, ręcznie czerpanych arkuszy, a współcześnie wielkość standardowych arkuszy używanych w działalności poligraficznej oraz dostępnych na rynku.
Formaty papieru czerpanego
Ograniczenie wielkości arkuszy papierów europejskich łączyło się z ręczną techniką czerpania papieru na sicie z ramą. Proporcje brzegów arkusza zwykle zbliżone były do złotej proporcji, wyrażały się stosunkiem 8:5 (1,618:1).
Formaty papierów z biegiem czasu i w zależności od miejsca produkcji zmieniały nazwy, nadto formaty o tej samej nazwie wykazywały odchylenia wymiarów. Najstarsze przekazy pochodzą z XIV-wiecznej Bolonii i wymieniają następujące formaty:
- imperial (cesarski) – największy format, o wym.: 740 x 500 [mm]
- reale (królewski), o wym.: 615 x 445 [mm];
- mecome – pośredni, o wym.: 515 x 345 [mm];
- recute – mały, o wym.: 450 x 315 [mm].
W różnych krajach stosowano różne nazwy i formaty papieru:
| Imperial | 720 x 528 [mm] |
| Elephant | 672 x 552 [mm] |
| Royal | 600 x 480 [mm] |
| Medium | 576 x 456 [mm] |
| 528 x 432 [mm] | |
| Demy, Printing | 520 x 420 [mm] |
| Large Post | 504 x 396 [mm] |
| Demy, Writing | 380 x 372 [mm] |
| Crown | 480 x 360 [mm] |
| Foolscap | 396 x 321 [mm] |
| Grand Aigle | 1040 X 700 [mm] |
| Grand Colombier | 900 x 630 [mm] |
| Colombier | 850 x 620 [mm] |
| Petit Colombier | 800 x 600 [mm] |
| Soleil | 800 x 580 [mm] |
| Jesus | 760 x 560[mm] |
| Couronne | 720 x 460 [mm] |
| Raisin | 650 x 500 [mm] |
| Royal | 630 x 480 [mm] |
| Carre | 560 x 450 [mm] |
| Coquille | 560 x 440 [mm] |
| Telliere | 440 x 340 [mm] |
| Cloche | 400 x 300 [mm] |
| Imperial | 750 x 560 [mm] |
| Olifants | 720 x 620 [mm] |
| Royaal | 620 x 520 [mm] |
| Vierkant | 620 x 415 [mm] |
| Folio Post | 565 x 435 [mm] |
| Gr. Median | 560 x 470 [mm] |
| Kl. Median | 540 x 440 [mm] |
| Kl. Post | 480 x 370 [mm] |
| Schrijfformaat | 420 x 340 [mm] |
| Imperial | 780 x 570 [mm] |
| Regal | 720 x 500 [mm] |
| Super Royal | 680 x 540 [mm] |
| Regal | 670 x 440 [mm] |
| Lexicon | 650 x 500 [mm] |
| Kl. Median | 560 x 440 [mm] |
| Register | 530 x 420 [mm] |
| Bischof | 480 x 380 [mm] |
| Bienenkorb | 450 x 360 [mm] |
| Pro patria | 430 x 340 [mm] |
W Polsce w XV wieku, wraz z założeniem rodzimych papierni, pojawiły się dwa główne formaty arkuszy:
- regalis (zwany też królewskim) o wym.: 672 x 480 mm
- mediana (zwany też comunis) o wym.: 576 x 308 mm.
Współczesne formaty papieru
Podstawą współczesnego europejskiego systemu miar papieru są obserwacje XVIII-wiecznego fizyka Georga Lichtenberga, który dostrzegł prawidłowość, iż arkusz o proporcjach brzegów 1:√2 daje, po złamaniu na pół, tę samą proporcję długości boków w każdym każdym kolejnym stopniu. Prawidłowość tę wykorzystał rząd francuski wprowadzając w 1798 r. system metryczny wielkości papieru: punktem wyjścia był arkusz grand registre o wymiarach 42 x 59 cm. System ten nie przyjął się, ale został zaadaptowany przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny w stworzonej w 1922 r. normie DIN 476, a ta z kolei była podstawą międzynarodowej normy ISO 216 oraz zgodnej z nią polskiej normy PN-EN ISO 216:2009. Norma ISO 216 definiuje dwa szeregi formatów: A i B. Punktem wyjścia dla formatu A jest powierzchnia arkusza A0 wynosząca 1 m². Wielkość formatu B wychodzi od długości boków: długość krótszego boku w formacie B0 wynosi 1 m. Zarówno w formacie A jak i B proporcja boków wynosi 1:√2, tj. 1 : 1,414 (z zaokrągleniem do pełnych milimetrów). Dodatkowo istnieje format C, odnoszący się głównie do rozmiarów kopert:
| Format A | Format B | Format C | |
|---|---|---|---|
| 0 | 841×1189 [mm] | 1000×1414 [mm] | 917×1297 [mm] |
| 1 | 594×841 [mm] | 707×1000 [mm] | 648×917 [mm] |
| 2 | 420×594 [mm] | 500×707 [mm] | 458×648 [mm] |
| 3 | 297×420 [mm] | 353×500 [mm] | 324×458 [mm] |
| 4 | 210×297 [mm] | 250×353 [mm] | 229×324 [mm] |
| 5 | 148×210 [mm] | 176×250 [mm] | 162×229 [mm] |
| 6 | 105×148 [mm] | 125×176 [mm] | 114×162 [mm] |
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Format książki
Format biblioteczny
Format bibliograficzny
Format specjalny
Grafika
Powstawanie formatów przez podział
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 724-726.
- Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 84.
- Format arkusza, w: Wikipedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Format_arkusza
- Houston Keith, Książka: najpotężniejszy przedmiot naszych czasów zbadany od deski do deski, Kraków 2017, s. 364-365.
Autor: M.P.B., E.P.
