Pół-
Spis treści
Pół-
(kombinowana okładka) (ang. half covers, half bindings, niem. Halbband, fr. demi-reliure, wł. mezza legatura)
Oprawa zwana we współczesnej nomenklaturze poligraficznej okładką kombinowaną. W stosunku do oprawy jednolitej (w pełną skórę itp.) jest to typ oprawy oszczędnej. Charakteryzuje się zastosowaniem podstawowego, mocnego, a zarazem kosztowniejszego materiału obleczeniowego tylko na grzbiecie i przylegających do niego częściach obu okładek. Pozostała powierzchnia pozostaje odkryta lub obleczona innym materiałem. W zależności od rodzaju materiału, mamy do czynienia z półskórkiem, półpłótnem, półpergaminem lub półpapierem. W pedantycznej klasyfikacji oprawą w pół- (skórę, płótno itp., ang. half binding, half covers) nazywana jest oprawa z rogami oklejonymi tym samym materiałem co grzbiet, lub innym, ale także mocniejszym niż obleczenie okładzin, zaś oprawa bez wzmacnianych rogów nazywana jest ćwierć- (skórkiem, płótnem itp., ang. quarter binding, quarter covers).
Historia
Niektórzy badacze wywodzą ten rodzaj opraw od opraw mniszych (klasztornych). Niewątpliwie ich rozwój przypada na koniec XVIII w. i związany jest z okresem i ideą rewolucji francuskiej. Skóra dla celów introligatorskich była droga i nastąpiło pogorszenie jej jakości, można było z łatwością zastąpić ją innym materiałem, jak również ograniczyć jej użycie w oprawach książek. W oprawach półskórkowych i półpłóciennych, okładziny obleczone są zazwyczaj dekoracyjnym papierem. Oprawy te spełniają wymóg ekonomiczny, przy jednoczesnym spełnieniu wymogu estetycznego.
Półskórek
(ang. half leather binding, niem. Halblederband, Halbleder, fr. demi-peau, wł. mezza pelle)
Oprawa z grzbietem skórzanym. Narożniki mogą być wykonane z tego samego rodzaju skóry, albo też z innej skóry, z pergaminu lub z płótna. Powierzchnia okładek zwykle jest obleczona wzorzystym papierem, czasem papierem barwnym jednolitym lub płótnem. Półskórek ze skóry safianowej bywa zwany półsafianem, rzadziej używano nazwy półmarokin na oprawę z grzbietem obleczonym marokinem. Oprawa półskórkowa była podstawowym typem użytkowej oprawy bibliotecznej w XIX wieku.
W średniowiecznych i renesansowych oprawach półskórkowych z drewnianymi okładzinami, powierzchnię desek pozostawiano odkrytą. Ten typ oprawy zwany jest oprawą mniszą.
Ze względu na szerokość pasa skóry nachodzącego na okładziny wyróżnienia się szerokie półskórki, w których skóra płata grzbietowego niemal styka się ze skórzanymi narożnikami; ten typ półskórka uznawany jest za oprawę luksusową, zwłaszcza że zwykle był wykonany z wysokogatunkowej skóry i dekorowany.
Na drugim marginesie znajdują się półskórki ze skrajnie wąskim paskiem skóry na okładzinie oraz małymi, krytymi rożkami, ten tym zwany jest duńską oprawą milimetrową.
Półpłótno
(ang. half cloth binding, niem. Halbgewebeband, Halbleinenband, fr. demi-toile, wł. mezza tela)
Oprawa z grzbietem płóciennym. Oszczędny wariant oprawy bibliotecznej, upowszechniony w końcu XIX w. Może mieć płócienne narożniki, lub przednią krawędź w całości obleczoną płóciennym paskiem. Powierzchnia okładzin obleczona jest papierem, wzorzystym lub jednobarwnym. W oprawach półpłóciennych stosowano płótna różnych gatunków i faktur, jednak starano się by płótno było mocne i wytrzymałe na pracę w przegubach, co spowodowało zastosowanie w oprawach bibliotecznych XX w. surowego płótna lnianego.
Wśród opraw luksusowych i wydawniczych można spotkać rzadki wariant oprawy półpłóciennej z obleczeniem z innego płótna, różniącego się barwą. Ten zabieg miał zapewne na celu uzyskanie odpowiedniego efektu estetycznego.
Półpergamin
(ang. half vellum binding, niem. Halbpergamentband, fr. demi-parchemin, wł. mezza pergamena)
Oprawa z grzbietem pergaminowym, najczęściej także z pergaminowymi narożnikami. Typ oprawy bardzo popularny w XVIII w. w połączeniu z papierem dekoracyjnym.
Na początku XX w. wyprodukowano materiał papierowy zwany sztucznym pergaminem - Igraf. Stosowano go na dużą skalę tworząc fałszywe półpergaminy, zarówno w oprawie wydawniczej jak i w pracach indywidualnych.
Półpapier
(półpapierek)
Najprostsza oprawa drobnych wydawnictw, ograniczająca się do połączenia kart lub składek (zszycie, sklejenie) oraz naklejenia na grzbiecie papierowego paska. Ten rodzaj oprawy stosowano do druków o krótkotrwałym przeznaczeniu, wydawnictw akcydensowych oraz nadbitek.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Mnisza oprawa
Jednorodna okładka
Grafika
il. 1. Schemat oprawy pół -płóciennej, -skórkowej. (Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 306)
il. 2. Przykład oprawy tzw. mniszej (klasztornej), skóra świńska wyprawy glinowej, stary druk, XVI w., Biblioteka PAN w Kórniku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 13. Przykłady opraw półskórkowych, druki z XIX w., Biblioteka Uniwersytecka UMK. (fot. J. Czuczko, M. Pronobis-Gajdzis)
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1685, 1710.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 306.
- Middleton Bernard C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn 1996, s. 160-163, 180, 202.
Autor: E.P., M.P.B.
