Karty ochronne
Spis treści
Karty ochronne
(karty przybyszowe, wyklejka) (ang. fly leaves/flyleaves, free endleaves; niem. fliegendes Blatt)
Element przybyszowy kodeksu (karty przybyszowe) - ante- i postfolium to karty dodane przez introligatora (lub podczas prac konserwatorskich-restauratorskich; obecnie rzadko) na początku i końcu bloku książki. Pełnią funkcję ochroną względem krańcowych kart właściwych bloku książki.
Forma. Rodzaje. Konstrukcja
Podobnie, jak wyklejki, pierwsze karty ochronne były wykonane z wtórnie w tym celu wykorzystanych rękopisów na pergaminie. W okresie późniejszym, od XVI w. coraz częściej stanowiły je czyste arkusze papierowe. Najczęściej był to złożony na pół arkusz (bifolium), którego jedna część doklejona była do wewnętrznej strony okładziny, a druga tworzyła kartę ochronną (zob. karta przybyszowa wyklejkowo-ochronna). Karta ta też mogła być w grzbiecie sfalcowana i założona za pierwszą i ostatnią składkę. Istnieje olbrzymia ilość możliwości konstrukcyjnych tych kart. Karty doszywano do bloku w różnej liczbie, bywało że część z nich była papierowa, a część pergaminowa. Pierwsze wyklejki wraz z kartami ochronnymi, celowo dodanymi, znajdują się w książkach francuskiego bibliofila Jana Grolier’a (1479 - 1565). Oprócz innych charakterystycznych cech, książki te, mają dodane na początku i na końcu bloku 4 - 8 czyste karty. Pierwsza karta była pergaminowa i służyła jako wyklejka.
Działania naprawcze i konserwatorskie
Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i zastępowane innymi, nowymi. „Ofiarą” tych działań padały różnego rodzaju znaki i zapiski proweniencyjne znajdujące się na wyklejkach i kartach ochronnych. Przykładem takiego błędu będącego następstwem – dziś tak ocenianej - nonszalancji i nieposzanowania substancji zabytkowej była historia jednego z druków z 1503 r. wchodzącego w skład dawnej biblioteki Mikołaja Czepiela. W XVIII w. postanowiono druk oprawić, introligator zastąpił wówczas pierwotne wyklejki zawierające proweniencję nowymi uniemożliwiając tym samym prace badawcze nad np. odtworzeniem zasobów dawnych bibliotek. Bywało także tak, i to w niedalekiej przeszłości, że w ramach działań wchodzących w zakres konserwacji-restauracji, pozostawiano co prawda pierwotne karty przybyszowe, przemieszczając je i zmieniając tym samym przypisaną im pierwotnie funkcję, a na ich miejsce wprowadzano nowe, tzw. wyklejki konserwatorskie. Zostały one opracowane przez prof. Tadeusza Tuszewskiego, polegały na tym, że dwa bifolia łączono naprzemiennie paskiem tkaniny, po złożeniu wkładano w falc scezury i doszywano do bloku. W okresie późniejszym, te dokładane karty konserwatorskie zostały zmodyfikowane w ten sposób, że 1, 2 lub 3 bifolia wkładano jedno w drugie, dołączano scezurę z pojedynczym lub podwójnym falcem i doszywano do bloku poddawanemu konserwacji-restauracji kodeksowi. Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek poddawanej konserwacji-restauracji książki należy rozpatrywać indywidualnie.
Karty ochronne 2
Element przybyszowy - interfolium (przekładka), kartki zazwyczaj z cienkiej bibułki wszyte, wklejone lub włożone pomiędzy kartkami kodeksu. Mają za zadanie ochronę ilustracji przed odbiciem druku na kartę sąsiednią.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Interfolium
Karty przybyszowe
Wyklejka
Przypisy
- Greenfield Jane, ABC of Bookbinding. A Unique Glossary with over 700 illustrations for Collectors and Librarians, Nowy Jork 2002, s. 29.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 2634 - 2635.
- Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986, s. 174-175.
Autor: M.P.B.
