Wystawy opraw

Wystawy opraw

Wystawy, na których oprawy, zwykle w wyborze cechującym się wysokimi walorami estetycznymi, stanowią główną, lub przynajmniej znaczącą część eksponowanych obiektów. Ze względu na cel wystawy, organizatorów oraz rodzaj prezentowanych opraw można wyróżnić:

• wystawy o charakterze merkantylnym, mające na celu reklamę i wsparcie sektora wytwórczego;
• wystawy artystyczne traktujące oprawy jako współczesne dzieła sztuki;
• wystawy historyczne, mające za cel prezentację zgromadzonego zbioru, organizowane głównie przez biblioteki, muzea oraz firmy antykwarskie.

W wielu wypadkach zarówno cele jak i rodzaj wystawianych opraw mieszają się. Katalogi wszelkiego rodzaju wystaw, poza doraźnym użytkiem, pozostają znaczącym źródłem historycznym.

Wystawy przemysłowe

Początki wystawiennictwa opraw wiązać należy z ideą wystaw rzemieślniczo-przemysłowych, zainicjowanych w epoce oświecenia. Na ziemie polskie idea wystaw przywędrowała w okresie Królestwa Kongresowego, usankcjonowana ustawą o wystawach krajowych z 1818 roku. Pierwsza wystawa miała miejsce w warszawskim ratuszu w 1821 r., introligatorzy po raz pierwszy uczestniczyli w wystawie płodów przemysłu krajowego w warszawskim ratuszu w 1825 r., na równi z rzemieślnikami i fabrykantami innych dziedzin wytwórczości prezentowali swoje wytwory. Wystawy miały przede wszystkim cel reklamowy, obiekty oglądała publiczność, o wyróżniających się wyrobach pisano w prasie, najlepszych wytwórców nagradzano medalami lub nagrodami pieniężnymi. W późniejszym okresie analogiczne wystawy organizowano w innych zaborach (we Lwowie w 1877, 1894, w Poznaniu w 1895, 1908). Po odzyskaniu niepodległości najznaczniejszą tego rodzaju imprezą była Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu w 1928 r.

Wielkie znaczenie miał udział, zwłaszcza zwieńczony nagrodą, na wystawie międzynarodowej, np. w 1862 r. medal na wystawie w Londynie otrzymał Adolf Kantor, zaś na wystawie międzynarodowej w Paryżu w 1937 r. Grand Prix otrzymała Introligatornia Artystyczna Wandy Michalskiej, zaś nagrody niższego rzędu wielu innych polskich wystawców.

Najbardziej znaczącym wydarzeniem dla branży introligatorskiej była wystawa poświęcona wyłącznie introligatorstwu, zorganizowana w Warszawie w 1897 r. przez Towarzystwo Popierania Przemysłu i Handlu. Oprócz prezentacji poszczególnych wytwórców zorganizowano wówczas prezentację nowoczesnego sprzętu, głównie zagranicznej produkcji oraz wystawę opraw zabytkowych.

Po II wojnie światowej wystawy organizowały izby rzemieślnicze, udział w nich stanowił element starań o tytuł rzemieślnika-artysty. Sporadycznie firmy introligatorskie uczestniczą w targach poligraficznych oraz targach książki.

Wystawy artystyczne

Wystawy prezentujące dorobek artystyczny wybranych twórców. Najczęściej są to wystawy zbiorowe prezentujące prace wielu introligatorów, rzadziej oprawy trafiają na wystawy prac z różnych dziedzin sztuki (casus Ewy Lorentowiczowej, której oprawy były prezentowane na wystawach przeglądowych w warszawskiej Zachęcie obok prac malarskich, rzeźbiarskich i graficznych wielu autorów).

Często wystawy opraw artystycznych organizowane przez organizacje zawodowe lub społeczno-kulturalne, czasem jako imprezy towarzyszące różnym imprezom, np. zjazdom bibliofilskim (Wystawa Pięknej Książki Polskiej 1936, Ogólnopolska Wystawa Sztuki Introligatorskiej 1987). Wystawy zbiorowe opraw artystycznych są etapem wieńczącym konkursy introligatorskie (np. konkursy Na najpiękniej oprawioną książkę 1976-1983, International Bookbinding Competition the Society of Bookbindinders, Designer Bookbinders International Competition, Biennale Mondiale de la Reliure d’Art, Concurso Internacional de Encuadernacion Artística, Trienále umělecké knižní vazby i in.).

Wystawy indywidualne mają często charakter retrospektywny, są hołdem dla uznanych twórców, np. wystawy opraw Heleny Karpińskiej, Ryszarda Ziemby. Czasem są organizowane z inicjatywy samych introligatorów (np. wystawa opraw zakładu Roberta Jahody w 1925 r.) i mają po części charakter reklamowy. Z drugiej strony retrospektywne wystawy dorobku artystyczno-zawodowego osób lub firm mają zarówno charakter artystyczny jak i historyczny (wystawa Aleksandra Semkowicza 1992, Roberta Jahody 2020).

Wystawy historyczne

Wystawy prezentujące stare księgi często zawierają działy lub przynajmniej przykłady opraw, zwykle charakteryzujących się szczególnymi walorami estetycznymi, pochodzące ze znanych warsztatów lub posiadające cenne historycznie znaki proweniencyjne, szczególnie suberekslibrisy (np. Skarby drukarstwa i introligatorstwa ze zbiorów dawnej Biblioteki katedralnej w Gnieźnie 2015). Niektóre wystawy poświęcone są wyłącznie obiektom introligatorskim, np. Oprawy polskie 1988, Introligatorstwo warszawskie 2005, Oprawy i oprawcy. Świat introligatorski Biblioteki Kórnickiej 2017, Oprawy książkowe z XIV-XVIII wieku (Książnica Toruńska) 2018. Większe znaczenie mają stałe placówki muzealne poświęcone introligatorstwu i oprawom. Wystawa stała niemieckiego muzeum introligatorstwa stanowi część Muzeum Gutenberga w Moguncji. W Polsce brak tego typu muzeum, działy introligatorskie znajdują się w placówkach dedykowanych drukarstwu (Warszawa, Grębocin, Łódź, Cieszyn). Niezwykłą na tym polu inicjatywą jest Bibliotheca Wittockiana w Brukseli, której zrąb główny stanowi stała wystawa opraw artystycznych, zarówno historycznych jak i współczesnych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny

Grafika

• 

  Katalog wystawy introligatorskiej 1897

• 

  Medal z wystawy introligatorskiej 1987

Przypisy

1. Katalog wystawy introligatorskiej, Warszawa 1897.
2. Aleksander Semkowicz 1885-1954: introligator, mickiewiczolog, bibliofil, opr. E. Bukowska, Warszawa 1992.
3. Introligatorstwo warszawskie, opr. E. Pokorzyńska, Warszawa 2005.
4. Oprawy książkowe XIV-XVIII wieku w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Część I: Rzeczpospolita, Prusy, Dolny Śląski, opr. A. Wagner, B. Madajewska, A. Mazerska, Toruń 2018.

---

Autor: E.P.