Lilia

Lilia

(także: lilia heraldyczna) (ang. fleur-de-lys/fleur-de-lis; fr. lis)

Motyw stylizowanego, symetrycznego kwiatu lilii z trzema płatkami i przewiązką u dołu, poniżej której trójpłatkowe zakończenia zamiast łodygi. Nieliczne przykłady tłoków z l. znane są z opraw romańskich, popularnością cieszyły się zaś na oprawach bizantyńskich zdobionych tłokami. Będąc symbolem Najświętszej Marii Panny l. stała się jednym z najpowszechniejszych elementów dekoracji opraw gotyckich XIV-pocz. XVI w. Jako godło królów Francji (fleur-de-lys) od XIII w. zajmuje eksponowane miejsce w zdobnictwie opraw francuskich. Ze względu na charakterystyczny kształt najczęściej ukazywana na tłokach romboidalnych, rzadziej zamknięta w kwadracie, pierścieniu, mandorli lub jako otwarta. Występuje w rozmaitych odmianach, różniących się formą płatków i przewiązki oraz stopniem odwzorowania detali (np. l. o niemal symetrycznej formie powyżej i poniżej przewiązki, o zgeometryzowanych lub płynnych kształtach, z dodatkowymi pręcikami między płatkami, w kropkowanym otoku, itd.). Jako francuskie godło królewskie, od początku prezentowana nie tylko na oprawach skórzanych, ale i oprawach z kosztownych, haftowanych tkanin. W epoce renesansu motyw ten stracił na znaczeniu, pojawiając się głównie w superekslibrisach (w Polsce m.in. Bonarowa i Gozdawa)oraz na owalnych plakietach medalionowych. W szesnastowiecznej Francji zmultiplikowane l-e ukazywano w superekslibrisach królewskich oraz na licznych, kunsztownych dziełach z dekoracją à semé (m.in. oprawy dla Henryka III Walezego jako władcy Francji). Tradycja „rozsiewania” l-i po okładzinach przetrwała we Francji do XVII w., później zaś (XVIII-XIX w.) motyw ten był wkomponowywano w inne formy dekoracji. Na gruncie polskim, w 3-4 ćw. XVI w. popularność zyskał motyw l. o bujnej formie, zbliżonej do heraldycznej lilii włoskiej oraz kwiatonu (ze środkowym płatkiem o wyglądzie kwiatu, bocznymi – strzępiastymi – płatkami oraz drobnymi kwiatkami na zagiętych łodyżkach między płatkami). Wzorem ówczesnych opraw francuskich, ich złocone wyciski rozmieszczano regularnie w polu zwierciadła bądź tworzono rodzaj czterodzielnej rozety (z czterech prostopadle stykających się l-i) na orientalizujących oprawach.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Floralna dekoracja
À semé oprawy
Orientalizujące oprawy

Grafika

• 

  Przykłady tłoków bizantyńskich z motywem lilii, wg Federici, Houlis 1988

• 

  Typologia motywu lilii na oprawach francuskich z różnych epok, wg Devaux 1995

• 

  Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w.

• 

  Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w

• 

  Wycisk tłoka gotyckiego z motywem lilii (lilii heraldycznej), XV w.

• 

  Zmultiplikowane motywy lilii na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., wg Tondel 2007

• 

  Zmultiplikowane motywy lilii na oprawie gotyckiej, XV-pocz. XVI w.

• 

  Motywy lilii w dekoracji oprawy francuskiej, XV w., BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Oprawa tekstylna dekorowana motywami lilii, Francja, pocz. XVI w., wg Devauchelle 1995

• 

  Lilie w układzie à semé na oprawie paryskiej dla króla Franciszka I, ok. 1539, wg Laffitte, Le Bars 1999

• 

  Lilie w układzie à semé na oprawie paryskiej dla króla Francji Henryka III (Henryka Walezego), wg Ducimetière 2007

• 

  Lilie w układzie à semé na oprawie francuskiej z XVII w.

• 

  Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.

• 

  Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.

• 

  Motyw lilii wkomponowany w owalną plakietę medalionową, 2 poł. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z motywem lilii w typie włoskim na oprawie polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Motyw rozety ukształtowany z czterech lilii w dekoracji oprawy polskiej z 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Wycisk tłoka z motywem lilii na oprawie francuskiej z XVIII w.

• 

  Motywy lilii w kompartymentach grzbietu oprawy Almanach Royal, Paryż, 1748, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Motywy lilii w kompartymentach grzbietu oprawy Almanach Royal, Paryż, 1789, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

Przypisy

1. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXIV, LIV, 12 i in.;
2. Devaux 1977, s. 33;
3. Ziesche, Becker 1977, s. 45-46;
4. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 171-185/il. 468-478;
5. Guinard 1985, s. il. 1;
6. Schmidt-Künsemüller 1985, s. 244;
7. Carvin 1988, nr kat./il. C.2, C.70, M.389 i in.;
8. Federici, Houlis 1988, s. 45-47;
9. Coron, Lefèvre 1995, nr kat./il. 3, 6, 22 i in.;
10. Devauchelle 1995, s. 23, 88, 150-151 i in.;
11. Dudziński 1997, s. 117-118;
12. Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 2-8, 10-17, 19-20 i in.;
13. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 23-24;
14. Knapek 2015, aneks 1, 3 (il. nie num.).

---

Autor: A.W.