Papiery klajstrowe
Spis treści
Papiery klajstrowe
(ang. paste papers, niem. das Kleisterpapier, Kleistermarmor, fr. papier à la colle) Papiery dekorowane mieszaniną klajstru i farby.
Historia
Papiery te zaliczane są do jednych z najwcześniejszych europejskich papierów dekoracyjnych. W europejskich zbiorach nie ma przykładów datowanych wcześniej niż na 1650 r., jednak wiadomo, że były one znane i wytwarzane w Niemczech już od 1600 r. Początkowo papiery te używano do ozdabiania rewersów kart do gry, a także wyklejano nimi szuflady, kufry i skrzynie. W introligatorstwie papiery te znalazły zastosowanie dopiero w 2. poł XVII w., były tańszą alternatywą dla papierów marmurkowych, drzeworytniczych i metalicznych. Dzięki łatwej technice wykonania, nie wymagającej skomplikowanych i drogich narzędzi i urządzeń, introligatorzy mogli je wytwarzać samodzielnie w swoich warsztatach. We wczesnym okresie najbardziej popularne były w Niemczech, jednak w niedługim czasie spopularyzowane zostały w innych krajach europejskich. O bogactwie form i dekoracji świadczy znaczna ilość przykładowych wzorów w próbniku augsburskiego wytwórcy papierów Christopha Stoy‟a z ok. 1730 r. Znane są również przykłady wykonania dekoracji klajstrowej na krawędziach książek, ten rodzaj zdobienia zdobył popularność zwłaszcza w Szwecji, Danii, Holandii i Czechach
Technika wykonania
Sposób wykonania papierów klajstrowych jest niezwykle prosty i polega na nanoszeniu na powierzchnię papieru mieszaniny pigmentu lub gotowej farby wodnej z klejem z mąki pszennej czyli klajstrem. Już samo nałożenie farby pędzlem pozostawia smugi. Dla większego zróżnicowania faktury gnieciono papier przed nałożeniem farby, w zagnieceniach papier wchłaniał więcej barwnika tworząc nieregularny siateczkowy wzór.
Bardziej zaawansowane zdobienie papieru klajstrowego polega na modyfikowaniu powierzchni mokrego jeszcze klajstru naniesionego na papier przy użyciu różnych narzędzi, np. grzebieni, widelców, gąbeczek, stempelków, a nawet palców.
Rodzaje papierów klajstrowych
Papiery klajstrowe, ze względu na technikę nanoszenia farby i wykonania dekoracji dzieli się na następujące rodzaje:
- Papiery klajstrowe odciągane (ang. pulled paste papers, niem. geädertes Kleisterpapier, fr. papier tiré)
- Papiery klajstrowe narzędziowe: pędzlowe (ang. brushed paste papers), stemplowe i walcowe, (niem. das Kleisterpapier mit Pinseldekor)
- Papiery klajstrowe tapowane
- Papiery klajstrowe gniecione
- Papiery klajstrowe ściekające
W literaturze można spotkać podział na typy, ze względu na:
- technikę wykonania dekoracji: pędzlem, patyczkami, grzebieniami, specjalnymi pędzelkami do odbijania ornamentów w formie kwiatów (chabrów, bławatków, chryzantem), nakrapiane farbą spirytusową tworzącą efekt rozmycia (Haremza)
- rodzaj motywu zdobniczego: „wzór chryzantemowy”, „motywy róży”, „motyw kwiatowy” oraz „fantazje pędzlem" (Semkowicz).
Grafika
il. 1. Rodzaje motywów używanych do zdobienia papierów klajstrowych
il. 2. Schemat pokazujący wzory, kóre uzyskać można różnymi kształtkami
Przypisy
- Haemmerle A. von, Buntpapiere: Herrkomen, Geshichte, Techniken, Beziehungenzur Kunst, Monachium, 1961.
- Haremza St., Marmurkowanie papierów, w: „Polska Gazeta Introligatorska”, 1931, R. 4, nr 2, s. 23.
- Loring R., Decorated Book Papers, Cambridge, 1973.
- Marks P. J. M., An Anthology of decorated papers: a Sourcebook for designers, Londyn, 2015.
- Semkowicz A., Introligatorstwo: z krótkim zarysem historii zdobnictwa opraw i 89 rycinami w tekście, Kraków, 1948.
- Siemieniako E., Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Dekoracyjne papiery ręcznie wykonywane stosowane w oprawach książek od XV do XVIII w. Katalog zbiorów papierów dekoracyjnych w oprawach książek Biblioteki Kórnickiej PAN, wydruk komputerowy,(promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018.
- Tomaszewski J., Dudek K., Ręcznie zdobione papiery introligatorskie , Kraków 2002.
- Windyka T., Papiery wzorzyste. Katalog zbiorów Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju, Duszniki Zdrój, 2002.
- Wolfe R. J., Marbled Papers: Its History, Techniques and Patterns, Filadelfia, 1990.
Autor: M.P.G.
