Karty ochronne
Spis treści
Karty ochronne
Karty przybyszowe, wyklejka (ang. flyleaf, fly leaves/flyleaves, free endleaves; niem. fliegendes Blatt)
1. Element przybyszowy kodeksu (zob. elementy przybyszowe)- ante- i postfolium. Są to karty dodane przez introligatora (lub podczas prac konserwatorskich-restauratorskich; obecnie rzadko) na początku i końcu bloku książki. Pełnią funkcję ochroną względem krańcowych kart właściwych bloku książki.
2. Element przybyszowy - interfolium (przekładka), kartki zazwyczaj z cienkiej bibułki wszyte, wklejone lub włożone pomiędzy kartkami kodeksu. Mają za zadanie ochronę ilustracji przed odbiciem druku na kartę sąsiednią.
Forma. Rodzaje. Konstrukcja
1. Podobnie, jak wyklejki, pierwsze karty ochronne były wykonane z wtórnie w tym celu wykorzystanych rękopisów na pergaminie. W okresie późniejszym, od XVI w. coraz częściej stanowią je czyste arkusze papierowe. Najczęściej był to złożony na pół arkusz (bifolium), którego jedna część doklejona była do wewnętrznej strony okładziny, a druga tworzyła kartę ochronną (zob. karta przybyszowa wyklejkowo-ochronna). Karta ta też mogła być w grzbiecie sfalcowana i założona za pierwszą i ostatnią składkę. Istnieje olbrzymia ilość możliwości konstrukcyjnych tych kart. Karty doszywano do bloku w różnej liczbie, bywało że część z nich była papierowa, a część pergaminowa. Pierwsze wyklejki wraz z kartami ochronnymi, celowo dodanymi, znajdują się w książkach francuskiego bibliofila Jana Grolier’a (1479 - 1565). Oprócz innych charakterystycznych cech, książki te, mają dodane na początku i na końcu bloku 4 - 8 czyste karty. Pierwsza karta była pergaminowa i służyła jako wyklejka.
Działania naprawcze i konserwatorskie
Dawniej, podczas działań naprawczych, wyklejki i karty ochronne były często usuwane i zastąpione innymi, nowymi. „Ofiarą” tych działań padały różnego rodzaju znaki i zapiski proweniencyjne znajdujące się na wyklejkach i kartach ochronnych. Przykładem takiego błędu będącego następstwem – dziś tak ocenianej - nonszalancji i nieposzanowania substancji zabytkowej była historia jednego z druków z 1503 r. wchodzącego w skład dawnej biblioteki Mikołaja Czepiela. W XVIII w. postanowiono druk oprawić, introligator zastąpił wówczas pierwotne wyklejki zawierające proweniencję nowymi uniemożliwiając tym samym prace badawcze nad np. odtworzeniem zasobów dawnych bibliotek. Bywało także tak, i to w niedalekiej przeszłości, że w ramach działań wchodzących w zakres konserwacji-restauracji, pozostawiano co prawda pierwotne karty przybyszowe, przemieszczając je i zmieniając tym samym przypisaną im pierwotnie funkcję, a na ich miejsce wprowadzano nowe, tzw. wyklejki konserwatorskie (il. …). Zostały one opracowane przez prof. Tadeusza Tuszewskiego, polegały na tym, że dwa bifolia łączono naprzemiennie paskiem tkaniny, po złożeniu wkładano w falc scezury i doszywano do bloku. W okresie późniejszym, te dokładane karty konserwatorskie zostały zmodyfikowane w ten sposób, ze 1, 2 lub 3 bifolia wkładano jedno w drugie, dołączano scezurę z pojedynczym lub podwójnym falcem i doszywano do bloku konserwowanej książki. Dziś w kontekście obowiązujących zasad postępowania konserwatorskiego takie działania oceniane są na ogół negatywnie, aczkolwiek każdy przypadek konserwacji-restauracji należy rozpatrywać indywidualnie.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Karty przybyszowe
Wyklejka
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- ABC of Bookbinding. A Unique Glossary with over 700 illustrations for Collectors and Librarians, Greenfield Jane, Nowy Jork 2002, s. 29.
- Ewa Chlebus, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia. [w:] Roczniki Biblioteczne, rok LXI, Wrocław 2017, s. 67-84.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986, s. 174-175.
Autor: MPB
