Żołądź
Spis treści
Żołądź
(ang. acorn; fr. gland)
Motyw związany z symboliką dębu oraz prawdopodobnie z tzw. barwą dawnych kart do gry w kręgu niemieckim. Początkowo, w introligatorstwie gotyckim, ukazywany samodzielnie – jako owoc z wyraźnie wyodrębnioną tzw. miseczką (czasami też krótką szypułką), oraz jako potrójny lub rzadziej pojedynczy owoc wyrastający z dębu gałązki. Odmianą późnogotyckiej rozety wirującej jest motyw wirujących ż-i na długich szypułkach. Ż-e na fryzie arkadkowym (w zwierciadle) i wewnątrz wici (w obramieniu) widnieją na niderlandzkich plakietach z 1 poł. XVI w. Wówczas też motyw ż. – pojedynczy lub zebrany w większe kompozycje – stał się popularny w introligatorstwie niemal całej Europy. Na renesansowych oprawach niemieckich nadawano mu formę pojedynczego ż. na szypułce z jednym lub dwoma listkami, tudzież ż. bez szypułki. W takiej postaci wyciskano go z tłoków w listwach ram między radełkowaniami, a niekiedy też jako jedyna dekoracja zwierciadła. Stosowany na renesansowych oprawach polskich o dekoracji radełkowej w typie niemieckim, m.in. przez krakowskie warsztaty Jerzego Moellera i Mistrza Dawida oraz pracownie poznańskie. Charakterystyczną formę ma radełkowa wić z ż.-i na oprawach wileńskich z XVI w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Dębu gałązka
Floralne dekoracje
Rozeta wirująca
Grafika
Przypisy
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XLIX-L, LVIII, 132;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 87-89;
- Krynicka 1980, il. 21d, 27e, o, 28b;
- Fogelmark 1990, tabl. XLI;
- Karp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 7;
- Franczak 2017, s. 140.
Autor: A.W.
