Ornament
Spis treści
Ornament
(z łac. ornare – opatrzyć, uzbroić, przystroić, lub ornamentum – uzbrojenie, strój, ozdoba)
W polskiej terminologii artystycznej: pojedynczy motyw zdobniczy lub zespół motywów zdobniczych, występujący w pasowym lub ośrodkowym układzie, bądź jako dekoracja jednolicie pokrywająca powierzchnię dzieła. W dekoracji opraw ogromną rolę odgrywają pojedyncze motywy zdobnicze, które występują samodzielnie lub poprzez multiplikację są wprzęgnięte w jeden z wymienionych układów. Z tego względu w badaniach tegumentologicznych wskazane jest zawężenie pojęcia o. do zespołu motywów zdobniczych (często składających się z drobniejszych elementów). Jako dekoracja opraw mogą być uporządkowane na zasadzie multiplikacji lub alternacji, rzadko zaś inwersji (odwrócenia) i zmiany wielkości, czemu towarzyszy rytmizacja ich rozmieszczenia na powierzchni okładzin lub grzbietu. W zależności od motywów występujących w o. rozróżnia się przede wszystkim o. geometryczny (w tym linearny), floralny i zoomorficzny. Często jednak motywy należące do nich występują razem. W literaturze tematu podkreśla się, że podstawową cechą o. jest jego nierealistyczny, czy wręcz abstrakcyjny charakter, jako efekt odrzucenia ilustracyjności i operowania czystą formą. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w zdecydowanej większości o-ów stosowanych na oprawach, z wyjątkiem niektórych radełek figuralnych z XVI w. (np. sceny chłopskich zabaw wzorowane na grafice). Na przestrzeni dziejów o-y wykorzystywane w dekoracji opraw ulegały ciągłej ewolucji formalnej. Toteż każdy styl historyczny odznacza się charakterystycznymi dla niego o-i. Tyczy się to również o-ów wykorzystywanych na historyzujących oprawach (zwłaszcza z XIX w.), które choć wzorowane na dawnych o-ach, to podlegały różnorakim przekształceniom. Z tego względu znajomość o-ów z poszczególnych epok, krajów czy też ośrodków introligatorstwa (tudzież złotnictwa i hafciarstwa) okazuje się fundamentalnym wyzwaniem dla tegumentologa, warunkującym prawidłową identyfikację opraw.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Alternacja
Inwersja
Motyw zdobniczy
Multiplikacja
Ornamentyka oprawy
Ośrodkowy układ dekoracji
Pasowy układ dekoracji
Rytmizacja
Zmiana wielkości
Grafika
Ornament utworzony z dwóch autonomicznych motywów poddanych alternacji (oprawa gotycka, 3-4 ćw. XV w.)
Ornament utworzony z samodzielnych i zmultiplikowanych motywów (oprawa gotycka)
Przypisy
- Burnatowa 1964, s. 5-243;
- EWOK 1971, szp. 1739-1741;
- Lindberg 1985 II, il. 35-37, 39-40;
- Kozakiewicz 1996, s. 292-294.
Autor: A.W.
