Papiery klajstrowe

papier klajstrowy ang. paste paper, niem. das Kleisterpapier, fr. papier à la colle

Historia

Papiery te zaliczane są do jednych z najwcześniejszych europejskich papierów dekoracyjnych. W europejskich zbiorach nie ma przykładów datowanych wcześniej niż na 1650 r., jednak wiadomo, że były one znane i wytwarzane w Niemczech już od 1600 r. Początkowo papiery te używano do ozdabiania rewersów kart do gry, a także wyklejano nimi szuflady, kufry i skrzynie. W introligatorstwie papiery te znalazły zastosowanie dopiero w 2. poł XVII w., były tańszą alternatywą dla papierów marmurkowych, drzeworytniczych i metalicznych. Dzięki łatwej technice wykonania, nie wymagającej skomplikowanych i drogich narzędzi i urządzeń, introligatorzy mogli je wytwarzać samodzielnie w swoich warsztatach. We wczesnym okresie najbardziej popularne były w Niemczech, jednak w niedługim czasie spopularyzowane zostały w innych krajach europejskich. O bogactwie form i dekoracji świadczy znaczna ilość przykładowych wzorów w próbniku augsburskiego wytwórcy papierów Christopha Stoy‟a z ok. 1730 r. Znane są również przykłady wykonania dekoracji klajstrowej na krawędziach książek, ten rodzaj zdobienia zdobył popularność zwłaszcza w Szwecji, Danii, Holandii i Czechach

Technika wykonania

Sposób wykonania papierów klajstrowych jest niezwykle prosty i polega na nanoszeniu na powierzchnię papieru mieszaniny pigmentu lub gotowej farby wodnej z klejem z mąki pszennej czyli klajstrem. Zdobienie tą metodą polega na modyfikowaniu powierzchni mokrego jeszcze klajstru naniesionego na papier, przy użyciu różnych narzędzi, np. grzebieni, widelców, gąbeczek, stempelków, a nawet palców.

Rodzaje papierów klajstrowych

Papiery klajstrowe, ze względu na technikę nanoszenia farby i wykonania dekoracji dzieli się na następujące rodzaje:

• Papiery klajstrowe odciągane (ang. pulled paste paper, veined paste paper, niem. geädertes Kleisterpapier, fr. papier tiré)
• Papiery klajstrowe narzędziowe: pędzlowe, stemplowe i walcowe (ang. brushed paste paper, niem. das Kleisterpapier mit Pinseldekor)
• Papiery klajstrowe tapowane

W literaturze można spotkać podział na typy, ze względu na:

• technikę wykonania dekoracji: pędzlem, patyczkami, grzebieniami, specjalnymi pędzelkami do odbijania ornamentów w formie kwiatów (chabrów, bławatków, chryzantem), nakrapiane farbą spirytusową tworzącą efekt rozmycia (Haremza)
• rodzaj motywu zdobniczego: „wzór chryzantemowy”, „motywy róży”, „motyw kwiatowy” oraz „fantazje pędzlem" (Semkowicz)

Grafika

• 

  il. 1. Rodzaje motywów używanych do zdobienia papierów klajstrowych

• 

  il. 2. Schemat pokazujący wzory, kóre uzyskać można różnymi kształtkami

Przypisy

1. Haemmerle A. von, Buntpapiere: Herrkomen, Geshichte, Techniken, Beziehungenzur Kunst, Monachium, 1961.
2. Haremza St., Marmurkowanie papierów, w: „Polska Gazeta Introligatorska”, 1931, R. 4, nr 2, s. 23.
3. Loring R., Decorated Book Papers, Cambridge, 1973.
4. Marks P. J. M., An Anthology of decorated papers: a Sourcebook for designers, Londyn, 2015.
5. Semkowicz A., Introligatorstwo: z krótkim zarysem historii zdobnictwa opraw i 89 rycinami w tekście, Kraków, 1948.
6. Siemieniako E., Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Dekoracyjne papiery ręcznie wykonywane stosowane w oprawach książek od XV do XVIII w. Katalog zbiorów papierów dekoracyjnych w oprawach książek Biblioteki Kórnickiej PAN, wydruk komputerowy,(promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMK, Toruń 2018.
7. Tomaszewski J., Dudek K., Ręcznie zdobione papiery introligatorskie , Kraków 2002.
8. Windyka T., Papiery wzorzyste. Katalog zbiorów Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju, Duszniki Zdrój, 2002.
9. Wolfe R. J., Marbled Papers: Its History, Techniques and Patterns, Filadelfia, 1990.

---

Autor: M.P.G.