Szycie z wiązaniem
Ścieg szelkowy (ang. tacketing, niem. Langstichband, wł. legatura con cucitura, esterna sul dorso) bezzwięzowy system szycia kodeksów z jednoczesnym połączeniem bloków z okładką. Najprostszy ścieg szelkowy to przeprowadzenie nici/sznurka/rzemienia przez dwa otwory w grzbiecie składki i obleczeniu i następnie związanie jego końców.
Historia
Szycie ściegiem szelkowe stosowane było w kodeksach koptyjskich już w IV w. Zastosowano je do połączenia bloków i okładek jednoskładkowych kodeksów z Nadż Hammadi, pochodzących z poł. IV w. Ściegi szelkowe wykonywano rzemieniami, sznurkami, nićmi, rzadziej paskami pergaminowymi. Ten sposób konstrukcji kodeksów, tj. szycia i wiązania był popularny w całym średniowieczu aż do 1 poł. XVIII w., szczególnie w miękkich oprawach pergaminowych. W różnych odmianach, zdobył największą popularność we Włoszech, Hiszpanii, Niemczech i Holandii.
Rodzaje szycia ściegiem szelkowym
Szycie ściegiem szelkowym dzieli się przede wszystkim na pierwotne (ang. primary) i wtórne (ang. secondary). Szycie pierwotne łączy pojedyncze składki kodeksu z obleczeniem. Wtórne natomiast, łączy uszyty już blok z obleczeniem.
- 1. Ścieg szelkowy pierwotny - nić przeprowadzano przez dwa otwory w grzbiecie składki i okładki, a końce związywano, przy czym przed związaniem nici były często owijane wokół siebie, tak że nić wychodząca z prawego otworu ostatecznie zawiązywany była po lewej stronie i na odwrót. (il. 1)
- 2. Ścieg szelkowy wtórny - łączenie składek w blok może być wykonane różnymi systemami szycia (ściegiem łańcuszkowym, podłużnym). Szycie wykonywano często przez kościane, metalowe, drewniane płytki, tzw. wzmocnienia. Stanowiły one wewnętrzną podporę konstrukcji. Przez te wzmocnienia przewlekano w różny sposób sznurkowe, bądź rzemienne szelki, które następnie przewlekano przez otwory w obleczeniu(il. 2). Na zewnątrz okładki miejsca wiązań (stacje) były wzmacniane ochraniaczami (ang. overband, wł. copri nervi). Były to najczęściej 3 paski ze skóry lub pergaminu umieszczone w poprzek grzbietu i przedłużone na okładki (il. 3).
Zobacz też
- sposób szycia
- system szycia
- szycie ściegiem na pierścień
- szycie ściegiem łańcuszkowym
Grafika
il. 1. Ścieg szelkowy pierwotny. (rys. Middleton B.C., 1978, s. 14)
il. 2. Ścieg szelkowy wtórny przewleczony przez wewnętrzne podpory konstrukcji. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 305)
il. 3. Ścieg szelkowy wtórny. Pomiędzy grzbietem bloku a obleczeniem wzmocnienia/podpory konstrukcji, na zewnatrz obleczenia paskki zwane ochraniaczami. (rys. Szirmai J.A., 2017, s. 310)
Przypisy
- Bardenstein R., Historical Bindings of the Chamberlain-Warren Samaritan Collection, [w:] Sauve Mechanichals. Essays on the History of Bookbinding [red. Miller J.], Volume 3, 2016.
- Johnson A.W., The Thames and Hudson Mannual of Bookbinding, Londyn, 1978.
- Majkowski H., Krótki zarys historii introligatorstwa [w:] „Polska gazeta introligatorska”, 1933, nr 6.
- Marks P.J.M., The British Library Guide to Bookbinding History and Techniques, Londyn, 1998.
- Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn, 1978.
- Miller J., Books will speak plain. A handbook for identifying and describing historical bindings, 2014.
- Miller J., Puzzle me this, Early bindings fragments in the Papyrology Collection of the University of Michigan Collection [w:] Sauve Mechanichals. Essays on the History of Bookbinding [red. J. Miller], Volume 2, 2015.
- Pokorzyńska E., Z dziejów introligatorstwa warszawskiego XIX i 1. połowy XX wieku, Katowice, 2009.
- Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York, 2017.
- Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa, 1966.
Autor: MPG, B.W.
