Scezura
Spis treści
Scezura
(scyzura, falc wyklejkowy, skrzydełko wyklejki, zszywka) (fr. garde, niem. Ansetzfalz, Ansetzfügel)
Element stosowany w tzw. oprawach rzemieślniczych. Dodatkowy pasek pergaminu, papieru, płótna, dołożony pod arkusz wyklejkowy, zagięty (sfalcowany) i założony za karty przybyszowe lub pierwszą i ostatnią składkę (il. 1). Niekiedy owo zagięcie (falc) dokleja się do pierwszej i ostatniej właściwej karty bloku książki. Przyklejona do wewnętrznej stronie okładki scezura tworzy zgrubienie wyczuwalne pod wyklejką.
Funkcja
- Konstrukcyjna - wzmocnienie zawieszenia bloku w oprawie;
- Ochronna - chroni grzbiety kart przybyszowych wyklejkowo-ochronnych przed przedarciem w wyniku naprężeń;
- Estetyczna - zasłonięcie konstrukcji książki (zawieszenia) widocznej w wewnętrznym przegubie.
Historia
Można przyjąć, że scezura jest modyfikacją najprostszej karty przybyszowej wyklejkowo-ochronnej, tj. złożonego na pół arkusza, gdzie jedna połowa stanowi właściwą wyklejkę, a druga – kartę ochronną. W takiej formie pojawia się już w XVI-wiecznych książkach. Scezury najprawdopodobniej wykształciły się niezależnie od siebie w różnych warsztatach introligatorskich. Ten drobny wynalazek spowodował znaczną poprawę stanu zachowania wyklejek i pozostałych przybyszowych. Przy otwieraniu nie powstawały w arkuszu tak duże naprężenia, przejmowała je scezura, a ponadto chroniła ona dodatkowo grzbiet arkusza. Konstrukcja tych wyklejek jest zdecydowanie lepsza od tych nie posiadających scezury. Na scezury stosowano często ówczesną makulaturę (zob. makulatura w oprawach książek), dlatego też często na tych skrawkach pergaminu, czy papieru znajdują się prawdziwe skarby kultury (il. 2). Z biegiem czasu, papierową scezurę zastąpiono płócienną, co dodatkowo poprawiło stan zachowania wyklejek, a także wytrzymałość zawieszenia. Niestety upowszechniły się one dopiero w XIX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Zszywki
Wyklejka
Elementy przybyszowe
Makulatura w oprawach
Grafika
Scezura, schemat, rys. K. Komsta-Sławińska
Scezura w rękopisie z XV, fot. G. Sławinowska
Przypisy
- Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017,s.118, 146-147, 178-179.
- Pearson D., English bookbinding styles, 1450-1800: a handbook, London, New Castle 2005, s. 31.
- Chlebus Ewa, Elementy przybyszowe w oprawach późnogotyckich - formy, funkcja, terminologia, „Roczniki Biblioteczne”, LXI, 2017, s. 67-84.
- Macchi Federico, Macchi Livio, Dizionario illustrato della legatura, Milano 2002, s. 220
- Encyklopedia wiedzy o książce, red. Aleksander Birkenmajer i in., Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, szp. 2634 – 2635.
- Zjawiński Zygmunt, Introligatorstwo, Warszawa 1967, s. 100-103.
Autor: M.P.B.
