Papier-mâché

Papier-mâché

(papier mache) (ang. papier-mâché; niem. Papiermaché; fr. Papier-mâché)

Papier-mâché (z fr.) – dosł. "przeżuty papier". Istnieją dwie techniki wykonywania wyrobów z papier-mâché:

• produkcja papierowej masy - kawałki papieru (makulatura) są poddawane moczeniu (rozmiękczeniu), a gdy się rozpadają dokładnie miesza się masę, dodaje klej (skrobiowy lub inny), niekiedy wzbogaca gipsem, kredą, barwnikami, środkami konserwującymi. Otrzymaną w ten sposób masę rozsmarowuje się na formie. Uformowana masa twardnieje po wysuszeniu, wówczas może być szlifowana, malowana lub oklejana innymi materiałami (np. skórą).
• naklejanie papieru warstwami - formę okleja się warstwową kawałkami papieru posmarowanymi klejem. Po wyschnięciu uformowany z papieru kształt ściąga się z formy i poddaje obróbce (jw.).

Źródła techniki sięgają starożytnego Egiptu, gdzie z papirusu lub lnu pokrywanego gipsem wykonywano maski pośmiertne. Technika stosowana w krajach Wschodu, w Chinach i Japonii, jako model/matryca dla wyrobów z laki.

W Europie prekursorem wyrobu papier-mâché byli Niemiec Martit oraz Francuz Lefevre, którzy w 1740 r. rozpoczęli rozpoczęli wytwarzanie obiektów z pulpy papierowej. Technikę wykorzystywano do wykonywania futerałów, detali architektonicznych, ozdobnych elementów mebli, masek teatralnych. Do wykonania obiektu stosowano drewniane modele, które oklejano wieloma warstwami makulatury. Dzięki wzbogaceniu olejem masa stawała się wodoodporna, dla wzmocnienia obiekty oklejano gazą, formowano na drucianych konstrukcjach, spryskiwano żywicami lub tworzywami sztucznymi, a dla uzyskania efektu estetycznego szlifowano po wyschnięciu, malowano i złocono.

Futerały z papier-mâché

Futerał kształtowano na drewnianym modelu, będącym odwzorowaniem oryginalnego obiektu, który miał być w nim przechowywany. Oklejano go wieloma warstwami skrawków mokrego papieru. Po wysuszeniu rozcinano na części, by móc go później zamykać. Powierzchnię futerału oblekano skórą, którą czasem dekorowano złotymi tłoczeniami, wewnątrz wyściełano go papierem lub tkaniną, zwykle aksamitem.

Oprawy z papier-mâché

(ang. moulded papier-mâché covers; niem. Steinpappe)

Technika papier-mâché upodobniała oprawy do płaskorzeźb wykonanych z kamienia lub szlachetnych gatunków drewna (hebanu). Okładziny odlewano z mieszaniny masy papierowej, gipsu, kredy, popiołu i innych wypełniaczy z dodatkiem antymonu. Masę osadzano na metalowej konstrukcji. Okładki charakteryzowały się brakiem elastyczności, dlatego przeguby lub całe grzbiety były sporządzane ze skóry lub tkaniny. Oprawy wykonywano najczęściej w czarnym lub ciemno brunatnym kolorze, niekiedy ażurowe, ukazujące aksamitne, purpurowe tło. Wysokie koszty przygotowania skomplikowanej formy powodowały, że dopiero masowa produkcja pozwalająca na wytworzenie długich serii, rzędu tysiąca egzemplarzy, równoważyły koszty wykonania.

Technikę papier-mâché dla wykonywania opraw książek stosowano w Anglii w latach 40-60. XIX w., patent otrzymała angielska firma Jackson & Sons w połowie lat 40. Oprawy z papier-mâché realizowane seryjnie, jako oprawy wydawnicze dla luksusowych edycji wydawanych z przeznaczeniem na prezenty lub salonowe gadżety. Same książki były bogato ilustrowane, drukowane w technice chromolitografii w stylu historyzującym, głównie średniowiecznym. Także dekorację opraw stylizowano na średniowieczne, klasztorne woluminy ('monastic style'). Z produkcją opraw z papier-mâché obok firmy Jackson & Sons związana jest postać edytora, ilustratora i projektanta Henrego Noel Humphreysa, introligatornie J. & R. Leighton oraz J. Hayday'a. Oprawy uzyskały edycje Biblii, dzieł Szekspira, The Parables of Our Lord, The Coinage of the British Empire, The History of Writing, The Miracles of Our Lord, A record of the Black Prince.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny

Grafika

• 

  Futerał na naczynie złotnicze, prawdopodobnie Mediolan, przed 1724, Staatliche Kunstsammlungen Dresden, Grünes Gewölbe, fot. wg: Kappel, Weinhold 2007

• 

  Oprawa H.N. Humphrey, Sentiments and similes of William Shakespeare, 1851. Fot. Ewa Gumańska

• 

  Oprawa H.N. Humphrey, Sentiments and similes of William Shakespeare, 1851. Fot. Ewa Gumańska

Przypisy

1. Elliot M., Papier mache, Warszawa 1997, s. 7-8.
2. Moessner G, Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 85.
3. Middleton B., A history of english craft bookbinding technique, London 1978, s. 138-139.
4. McLean R., Victorian publishers' book-bindings in paper, London 1983, s. 12-14.
5. Sowiński M., Nauczanie robót ręcznych. Cz. II, Roboty z papieru, kartonu, tektury i pomoce naukowe, Kraków 1930, s. 241-244.
6. https://en.wikipedia.org/wiki/Papier-m%C3%A2ch%C3%A9
7. http://www.libraryasincubatorproject.org/?p=9177

---

Autor: E.P.