Narzędzia introligatorskie

Spis treści

1 Narzędzia uniwersalne
2 Narzędzia specjalistyczne
3 Zobacz też
4 Grafika
5 Przypisy

Narzędzia uniwersalne

Narzędzia służące w pracy introligatorów są liczne, niektóre z nich mają uniwersalny charakter, inne zostały skonstruowane specjalnie dla introligatorów. Do narzędzi uniwersalnych można zaliczyć:

Igły służące do zszywania ręcznego książek. Powinny być dość długie, ich grubość jest uzależniona od grubości nici używanej do szycia. Igły służące do dziergania kapitałek mogą być krótsze i cieńsze.
Nożyczki służące do krojenia różnego rodzaju materiałów: papieru, płótna, tasiemek itp. Specjalistyczne nożyczki introligatorskie są długie i wąskie, dla zmaksymalizowania długości jednego cięcia.
Pędzle których podstawowym zastosowaniem jest nakładanie kleju. Do kleju stosowanego na zimno (klajster i podobne, kleje dyspersyjne) używano pędzli płaskich różnych wielkości, do kleju na gorąco (kostny) - pędzli okrągłych, dłużej utrzymujących temperaturę. Pędzle służą także do barwienia i malowania (np. krawędzi), nakładania białka podczas złocenia. Pędzle z twardej szczeciny lub słomy ryżowej służą do nakrapiania farb (przy marmoryzowaniu, nakrapianiu krawędzi). Płaskie, bardzo cienie i delikatne pędzle można używać do nakładania płatków złota. Do nowych wynalazków należy pędzel wodny, który ma w trzonku zbiorniczek z wodą, przesączającą się do włosia: służy do "rysowania" wodnej kreski na bibułce japońskiej, ułatwiającej oderwanie paska żądanej szerokości.
Młotki, służące do zbijania i wyokrąglania grzbietów. Do oporkowania używano małych młotków, podobnie jak do przybijania okuć.
Piły, służące do nacinania rowków w grzbietach bloków. Nacięte rowki służą dą ukrycia sznurka, do którego przyszywane są składki, bądź też do umieszczenia sznurka w oprawie klejone, bezszyciowej.
Pilniki służące do szlifowania okładek tekturowych lub drewnianych.
Szpikulce służące do przekłuwania dziurek (np. podczas zszywania).
Liniały żelazne przy których przycinano materiały.
Kątowniki służące do wyznaczania kąta prostego. Duże kątowniki mogą służyć do krojenia podobnie jak liniały.
Cyrkle, zwłaszcza cyrkle kolcowe, których rozstaw można utrwalić przykręcana śrubką; służą do odmierzania odległości i oznakowywania.

Oprócz nich na wyposażenie warsztatów składało się wiele pomocy, takich jak deski, pomiędzy które wkładano książki podczas prasowania, tektury, bibuły i blachy, którymi pomagano sobie podczas prasowania i suszenia wyrobów, papier ścierny i odłamki szkła, służące do szlifowania (szkło także do ścieniania pergaminu), gąbki służące do zwilżania materiałów i wiele innych.

Narzędzia specjalistyczne

Agat

Narzędzie wykonane z agatu mineralnego, gładko zeszlifowanego, osadzone na trzonku. Agat służy do polerowania, w szczególności złoconych, ale też barwnych powierzchni powierzchni. W introligatorstwie stosowany jest głównie agat płaski (ang. agate, agate burnisher, niem. Glätt-Kolbe, wł. agata, pietra d'agata), który jest używany do polerowania złoconych krawędzi kart. Agat zaokrąglony, rzadko spotykany w polskich pracowniach, służy do polerowania żłobka, podobnie jak agat w kształcie zęba (ang. burnishing tooth, niem. Glätt-Zahn, fr. dent, wł. a dente di lupo), który służy do polerowania trudno dostępnych powierzchni, używany jest także w pozłotnictwie.

Kostka introligatorska

(Ang. folder, bone folder, niem. Falzbein, fr. plioir, wł. stecca d'osso) Kilkunastocentymetrowy kawałek twardej kości zwierzęcej, zwykle wołowej, w kształcie płaskiej, spiczastej z jednej strony linijki, gładko oszlifowany. Kostka służy do przyciskania materiału podczas różnego rodzaju prac: falcowania arkuszy papieru, przycierania sklejanych powierzchni, punktowego dociskania rowka, narożników, wrąbków kapturka itp. Kostki sporządzone z teflonu służą do wykonywania opraw płóciennych, gdyż nie pozostawiają śladów.Kostki introligatorskie są używane przez grafików do odbijania grafik wypukłych (drzewo- i linorytów).

Noże introligatorskie

Noże są podstawowym narzędziem introligatorskim służącym do krojenia różnego rodzaju materiałów: papieru, kartonu, tkanin, skór. Nóż uniwersalny ma kilkunastocentymetrowe ostrze osadzone w drewnianym trzonku. Introligatorzy korzystali także z noży szewskich, prostych pasków stali zakończonych ukośnym ostrzem, które samodzielnie owijali kawałkiem skóry dla sporządzenia uchwytu. W ostatnim czasie używane są nożyki z wysuwanymi ostrzami segmentowymi (do odłamywania) oraz skalpele z wymiennymi ostrzami. Noże służą do krojenia materiałów, a także rozcinania, podważania, skrobania itp. Obok noży uniwersalnych istnieją noże specjalne, przeznaczone do specjalnych materiałów lub robót:

Otnik - nóż z wysuwanym ostrzem z wysokogatunkowej stali o wąskim ostrzu o przekroju rombowym; służy do krojenia twardych materiałów, w szczególności tektury.
Nóż okrągły o kształcie koła, zaostrzony na obwodzie z rączką umieszczoną jednostronnie, pośrodku; służy do ręcznego obcinania krawędzi bloków.
Hebel (strug) introligatorski - ostrze o kształcie języczka lub okrągłej tarczy zamocowane w drewnianej obudowie, z możliwością regulacji wysunięcia. Hebel służył do obcinania brzegów bloków, był poprzednikiem noża okrągłego.
Cyklina - nóż o półokrągłym kształcie z raczkami zamocowanymi na obu końcach. Służył do wygładzania krawędzi bloków przed złoceniem lub barwieniem.
Nóż do skóry służy do podcinania mizdry w celu ścienienia grubości skóry. Noże do skóry są dość szerokie, kształtem przypominają szpachelkę. Nóż typu francuskiego ma proste ostrze, nóż typu niemieckiego - ukośne.
Nóż do złota - wykonany z cieniej blachy, długi, prosty, o zaokrąglonym czubku; służy do przykrawania płatków złota do odpowiedniej wielkości.
Nóż do passe-partout - rodzaj hebla o ukoście ustawionym ostrzu, pozwalający na cięcie grubych kartonów z widoczną skośną fazą.
Wykrojnik (sztanca) - forma o żądanym kształcie uformowana z blachy zaostrzonej po jednej stronie. Służy do wycinania użytków przy użyciu prasy np. prasy do złocenia, maszyny drukarskiej dociskowej (sztanctygiel) lub maszyny płaskiej.

Gładzik

(żelazko, polerrajza) Mosiężna lub żelazna główka o przekroju wycinka koła, szerokości kilku centymetrów, osadzona na trzonku. Gładzik służy do polerowania na gorąco, wykorzystywany głównie do polerowania skóry oraz wygładzania nierówności, wybrzuszeń na gotowej oprawie. Narzędzie zbliżone do gładzika szewskiego, lecz większe od niego, o płaskiej powierzchni roboczej.