Papiery transparentne
Spis treści
Papiery transparentne
Papiery przezroczyste
ang. transparent paper, fr. papier transparent, transparentes Papier, wł. carta trasparente
Papiery odznaczające się przezroczystością, tj. właściwością optyczną charakteryzującą zdolność przepuszczania światła bez rozproszenia. Do tej grupy zalicza się: bibułki, kalki szkicowe, tzw. papiery pergaminowe. Właściwości papierów transparentnych łączą się ściśle z sposobami ich produkcji i cechami, jakie zamierza się im nadać w związku z ich przeznaczeniem.
Historia
Na przestrzeni historii odnotowano trzy metody produkcji papierów transparentnych. Są to metody chemiczna i mechaniczna oraz impregnacja. Najstarszą, bo znaną już od czasów średniowiecza, była impregnacja. Pierwsze informacje o niej można znaleźć u Cenino Cenniniego, który zaleca stosować do impregnacji olej lniany. Oprócz niego w powszechnym użyciu aż do XIX w. były olej z orzecha włoskiego, laskowego i makowy. Papier olejowany o nazwie "vitratus" stosowany był w XVI w. w Polsce do wypełnienia otworów okiennych.Od XVI - XIX w. stosowano także kalafonie, terpentynę strasburską oraz sandarak, od XVIII w. stosowano mastyks, zaś od XIX - szelak, żywice kopalne, terpentynę wenecką, balsam kanadyjski, oleje mineralne, wosk. Ponieważ papier transparentny stosowany był powszechnie wśród artystów, nieustannie poszukiwano metod produkcji, w wyniku których papier ten nie byłby łamliwy i by nie ciemniał. W 1846 r. dwóch chemików francuskich Poumarede i Figuieer zaprezentowało papier nazwany "papiryną". Produkt zachwalano tym, że miał ponoć właściwości fizyczne takie, jak zwierzęca membrana. Papirynę uzyskiwano metodą chemiczną polegającą na zanurzeniu na kilka sekund niezaklejonego i bez wypełniaczy papieru w kwasie siarkowym. Kwas hydrolizuje i rozpuszcza część celulozy przekształcając ją w amyloid o właściwościach żelowych i nieprzepuszczalnych. Kwas wypłukiwano i następnie papier alkalizowano w wodzie amoniakalnej. Papier taki jest odporny na tłuszcz i w dużym stopniu nieprzepuszczalny dla wody i gazu. Traci strukturę włóknistą, czego konsekwencja jest gładka, lekko przezroczysta matowa powierzchnia. Trudniej się drze lecz łatwiej pęka. Przemysłowa produkcja tego papieru rozpoczęła się w Europie w 1860 r., przy czym prym wiodły Niemcy. Po 1870 r. produkcja papierów transparentnych rozdzieliła się na dwie gałęzie: produkcję tzw. papierów pergaminowych do celów domowych i przemysłowych i tzw. kalek przeznaczonych do rysunków. Po 1875 r. do produkcji tych papierów zaczęto stosować także masy celulozowe drzewne. Ok. 1878 r. R. Emmel opracował mechaniczną metodę produkcji papierów transparentnych. Polegała ona na znacznym rozdrobnieniu włókien i nadanie smarności masie poprzez mielenie jej w holendrach w dużej ilości wody z dodatkiem siarczanu glinowego zapobiegającego pienieniu się masy. Usmarnienie masy, czyli rozdrobnienie włókien na fibryle i wytworzenie poprzez żelatynizację celulozy śluzu, nadaje papierowi odporność na przenikanie wody. Papier taki nie wymaga zaklejenia, suszy się go powoli i w napięciu, a następnie gładzi się go. Papier taki jest prześwitujący i odporny na tłuszcze i przenikanie wody. Wyróżnia się trzy typy papierów transparentnych.
Bibułki
Wyrób papierniczy o gramaturze do 28 g/m², cienki, o dużym stopniu przejrzystości, długowłóknisty.
Pierwotnie wytwarzany ręcznie, współcześnie jest wytwarzany także maszynowo. Do wyrobu bibułek wykorzystywane są włókna roślinne i syntetyczne. Dodane do zawiesiny śluzowate wyciągi roślinne pozwalają na wytwarzanie bardzo cienkich arkuszy. Bibułki charakteryzują się jednorodnością, niską gramaturą (przeciętnie kilkanaście g/m², choć produkowane są nawet bibułki o gramaturze ok. 4 g/m²) i dużą przejrzystością, mają barwę białą lub naturalnie kremową.
Bibułki zwane konserwatorskimi są wykorzystywane w introligatorstwie i konserwacji-restauracji do naprawy przedarć papieru, wzmacniania osłabionych kart poprzez dublaż oraz wzmacniania grzbietów kart (falców) i składek.
Kalki
ang. tracing papers
Specyficzny rodzaj papieru o gramaturze 40 - 100 g/m² i znacznej przezroczystości, przeznaczone do wykonywania rysunków technicznych (ołówkiem, tuszem), które mogą być później odbijane na papierze światłoczułym.
Kalki szkicowe wytwarza się przez bardzo intensywne mielenie specjalnej (pergaminowej) bielonej masy celulozowej siarczynowej, zapewniające wymaganą przezroczystość, kalandrowanie i modyfikację poprzez impregnację mieszaniną gum, żywic i olejów, destylatów naftowych i terpentyny.
Kalki szkicowe odznaczają się dobrą wytrzymałością, zwłaszcza na zginanie i przedarcie, a także równą, gładką, ale nie połyskliwą powierzchnią umożliwiającą usuwanie zaschniętego tuszu. Kalki szkicowe łatwo absorbują wilgoć z otoczenia.
Papiery pergaminowe
pergamin roślinny
ang. parchment papiers, vegetable parchment papers, greaseproof papers,
Wytwarzanie tych papierów polega na specyficznej obróbce mechanicznej włókien, w wyniku której uzyskuje się zaawansowaną fibrylację wewnętrzną i zewnętrzną oraz dużą ilość śluzu i frakcji drobnej powodujących "uszczelnienie" struktury papieru. Ten specyficzny sposób mielenia połączony jest z nadaniem masie dużej smarności, co z kolei łączy się z wyeliminowaniem w procesie produkcji środków zaklejających. Mechaniczny sposób obróbki włókien powoduje znaczne ich uszkodzenie, co skutkuje słabą wytrzymałością mechaniczną tych papierów, ale jednocześnie sporą wodoodporność.
Papiery pergaminowe można także uzyskać na drodze chemicznej. Metoda polega na krótkotrwałym działaniu na papier kwasu siarkowego o określonym stężeniu, dokładnym jego wypłukaniu, a następnie zneutralizowaniu. Papiery te są stosowane głównie do pakowania produktów spożywczych.
Inne papiery transparentne
- papiery woskowe - produkowane poprzez przepuszczenie papieru przez kąpiel w upłynnionym wosku (zastosowanie np. w introligatorstwie i konserwacji-restauracji papieru)
- papiery woskowane - produkowane poprzez przepuszczenie papieru przez kąpiel w nafcie (zastosowanie w opakowaniach spożywczych)
- papiery olejne - produkowane poprzez moczenie w gotującym się oleju lnianym
Zobacz też
Przypisy
- Karolewska Justyna, Projekty na kalkach autorstwa S. Witkiewicza i J.K. Witkiewicza, praca magisterska część artystyczno-konserwatorska, promotor: M. Wojtczak, Toruń UMK 2011, wydruk komputerowy, s. 26 - 30.
- Sobucki W., Jeżewska E., Wiedza o papierze dla konserwatorów zbiorów, Warszawa 2015, s. 171.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, Ossolineum 1986, s. 214, 276.
Autor: M.P.B.
