Zaklejanie grzbietu
Spis treści
Zaklejanie grzbietu
(ang. gluing up, fr. encollage du dos, niem. Leimen des Buchrückens)
Proces nanoszenia kleju na grzbiet w trakcie oprawiania książki, może zachodzić jeden raz lub wielokrotnie (zaklejanie wstępne oraz po oporkowaniu, a także naklejanie materiałów wzmacniających grzbiet). Ma na celu stworzenie lub wzmocnienie połączenia pomiędzy składkami oraz ustabilizowanie grzbietu.
W oprawach dawnych do zaklejania grzbietu stosowano klajster lub klej kostny. Skutkiem tego grzbiet był sztywny. Sztywność zwiększało tworzenie grzbietu zwartego, tj. naklejanie skóry obleczeniowej bezpośrednio na grzbiet. Dla poprawienia otwieralności grzbietu zmodyfikowano technikę oprawy w kierunku grzbietu wolnego. Wraz z wprowadzeniem do introligatorstwa klejów syntetycznych, zastosowano je do zaklejania grzbietu. W oprawach wykonywanych ręcznie, a także w oprawach maszynowych książek szytych do zaklejania grzbietu używa się klejów dyspersyjnych, charakteryzujących się wytrzymałością i elastycznością. Do opraw bezszyciowych najczęściej używane są kleje topliwe.
Maszynowe zaklejanie grzbietu
W oprawie przemysłowej zaklejanie wykonywane jest przez maszynę do zaklejania grzbietu. Jest to urządzenie nanoszące klej na grzbiet bloku za pomocą wałka lub zespołu wałków zanurzonych częściowo w kleju oraz szczotek rozsmarowujących. Klejenie może następować przy użyciu klejów na zimno (dyspersyjnych), lub na gorąco, klejem termotopliwym, gdyż urządzenie posiada mechanizm grzewczy. Maszyna jest wyposażona w urządzenie suszące: kleje topliwe suszone są przy pomocy nadmuchu zimnego powietrza, kleje dyspersyjne przez promieniowanie podczerwone.
Maszyna najczęściej stanowi część linii potokowej lub agregatu do oprawiania książek.
Znaczenie i skutki zaklejania grzbietów bloków
W dawnym introligatorstwie stosowano do zaklejania grzbietu bloku książki i łączenia elementów konstrukcyjnych ze sobą, najczęściej złej jakości klej zwierzęcy (il. 1). Nanoszono go bezpośrednio na grzbiety składek, klej przenikał między nie i z upływem czasu powodował ich zakwaszenie oraz wynikające z tego uszkodzenia mechaniczne papieru (il. 2). Przyklejanie do grzbietu z użyciem kleju kostnego np. skórzanego obleczenia powodowało zarówno nadmierne zakwaszenie i utratę elastyczności skóry, jak i obniżenie wartości pH papierowych, czy pergaminowych grzbietów składek (il 3). Podobnie zaklejenie klejem glutynowym zwięzów bądź to skórzanych, bądź konopnych wpływało na to, że stawały się one kruche i łamliwe (il. 4).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Wyklejenie grzbietu
Kleje introligatorskie
Klejenie
Bezszyciowa oprawa
Grafika
il. 1. Przykłady starych druków, których grzbiety bloków zaklejone zostały klejem zwierzęcym. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Przykład degradacji grzbietów składek będący wynikiem zakwaszenia na skutek zaklejenia grzbietu kwaśnym klejem zwierzęcym,, stary druk, XVII w., Biblioteka PAN w Kórniku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 3. Przykład uszkodzenia skórzanego obleczenia grzbietu w sposób charakterystyczny dla grzbietu zwartego przyklejonego kwaśnym klejem zwierzęcym do grzbietu bloku (zakwaszona skóra pęka zgodnie z linią składek), stary druk, XVII w., Biblioteka PAN w Kórniku. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 4. Przykład uszkodzenia zwięzów będący następstwem osłabienia właściwości fizycznych na skutek zakwaszenia wynikającego z zaklejenia grzbietu bloku (i częściowo zwięzów) klejem zwierzęcym. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Przypisy
- Semkowicz A. Introligatorstwo. Kraków 1948.
- Szwejkowska H. Książka drukowana XV - XVIII wieku. Zarys historyczny. Wrocław, Warszawa 1980.
- Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny. Praca zbiorowa pod red. J. Celma-Panek, S. Libiszowski. Ossolineum 1986.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2017)
- Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1966.
Autor: E.P., MPG
